Hyrje per ne Ahiret

Të nderuar vëllezër dhe motra! Es selamun alejkum ue rahmetullah.
Jeta jonë nuk është vetëm jeta e kësaj dynjaje, prandaj do të flas sot për një nga fazat më të rëndësishme të jetës. Para jetës së dynjasë ka pasur faza të tjera dhe pas kësaj jete ka faza të tjera. Faza më e rëndësishme është bota tjetër apo Ahireti. Do të bëjmë një udhëtim të shkurtër në botën e Ahiretit.
Ka shumë faktorë të botës tjetër dhe besimtarët kanë nevojë të dëgjojnë për ta, sepse shpeshherë secili prej nesh e ndjen zemrën bosh. Njeriu ka nevojë që dikush t`i flasë për realitetin e tij, për të ardhmen e tij, sepse ajo është esenca e jetës. Atje jepet vendimi nëse je për xhenet apo për xhehenem. Atje merret vesh rezultati i gjithë këtij provimi, që e përjetojmë në jetën e kësaj bote.
Ndonjëherë kur njeriu nuk ka informacion, besimi i tij vjen duke u dobësuar, prandaj e ka të nevojshme të dëgjojë për fazat e jetës dhe posaçërisht për ahiretin. Sa më shumë të shtohet informacioni, aq më shumë rritet edhe besimi tek diçka. Besimi në ahiret është nga bazat më të rëndësishme të fesë islame.
Besimi tek Allahu (xh.sh), i cili është kulmi dhe esenca e gjithçakje, shoqërohet menjëherë me besimin në botën tjetër. Prandaj po ta shikoni në Kuranin famëlartë dhe në hadithet e profetit (a.s), do ta shihni se përmendet shumë herë shprehja: “Kush beson Zotin dhe ditën e fundit….”. Realisht këto janë dy bazat e besimit: Besimi në Zot dhe besimi në botën tjetër. Nëse mungon apo është i dobët besimi në botën tjetër, shumë çështje nuk marrin kuptim në këtë jetë dhe duket sikur po bëjmë diçka të pakuptimtë. Shpeshherë ngatërrohen gjërat edhe para besimtarëve, sepse nuk është e qartë ajo që vjen pas vdekjes, nuk është i qartë udhëtimi për në botën tjetër.
Mbi besimin në ahiret, bazohet e mira e kësaj bote dhe e mira e botës tjetër. Kjo dynja nuk do ta marrë kurrë kuptimin e saj, nëse nuk ekziston besimi në botën tjetër, sepse dynjaja nuk është as gjysma e monedhës. Dynjaja merr kuptim, vetëm atëherë kur kuptohet bota tjetër, pra ahireti. Prandaj Ebu Bekri (r.a) thoshte: “Kujtojeni shpesh vdekjen, ta shijoni jetën”.
Të flasësh për besimin në botën tjetër nuk bëhet për t`i frikësuar njerzit apo për ta përdorur thjesht si paralajmërim për njeriun, por bëhet për të kuptuar këtë botë. Ne shpeshherë nuk e kuptojmë esencën e kësaj bote, sepse mendojmë se ajo është gjithçka. Në momentin kur kërkon gjithçka nga kjo botë, me siguri do të ndeshesh në shumë probleme.
Angazhimi i njeriut për mirë apo për keq bazohet mbi besimin e tij në botën tjetër. Nefsi shpesh është i rëndë në adhurime e në punë të mira dhe ne e ndjejmë shpesh diçka të tillë. E dimë se filan punë është e mirë, por nuk e bëjmë dot. Gjithashtu dimë që filan punë është e keqe, por nuk ndalemi dot. Kjo ndodh, sepse besimi në botën tjetër është i zbehtë në zemrën e njeriut. Nëse bota tjetër është e freskët përpara dikujt dhe vetëm vdekja e ndan me të, njeriu do të jetë i karikuar mjaft nga ana shpirtërore. Prandaj njerëzit që e dinë se po shkojnë drejt vdekjes, janë më afër besimit, më afër punëve të mira, janë më larg të keqes. Kjo ndodh, sepse ata njerëz janë të sigurt, se çdo ditë po i afrohen botës tjetër.
Gjithashtu besimi dhe përkujtimi i botës tjetër ka ndikim të madh në zbutjen e zemrave tona, pasi njerëzit në përgjithësi vuajnë nga ngurtësimi i zemrave. Prandaj profeti (a.s) thoshte: “Vizitoni varrezat, se ato ju kujtojnë ahiretin”. Një nga shenjat e besimit në ahiret është vizita e varrezave, është pjesëmarrja nëpër faljen e xhenazeve, sepse ky është një nga hapat më të afërt që ti po bën për në ahiret dhe kjo gjë e zbut zemrën e njeriut. Kështu njeriu fillon dhe i ndjen besimin dhe punët e mira në zemrën e tij. Ata Ibn Rebah (r.a) thoshte: “Përkujtimi i vdekjes ka tre mirësi të mëdha:
1-    E bën njeriun të pendohet shpejt, sepse vdekja ështe e befasishme dhe asnjëherë nuk e dimë se kur do të na vijë. Vdekja është sa e largët aq edhe e afërt. Është e largët sepse mund të themi se përderisa jemi mirë, nuk kemi se përse të vdesim. Është e afërt, sepse jeta ka treguar që ajo vjen pa rregulla, pa llogjikë, pa formula. Vjen menjëherë aty ku nuk ta merr mendja. Pra përkujtimi i vdekjes e bën njeriun të pendohet. Përndryshe nëse njeriu harron vdekjen, ai gjithmonë shpreson tek e nesërmja dhe mendon se do të vijë një ditë kur ai do të pendohet, por shpeshherë ka qenë shumë vonë për shumë njerëz.
2-    E bën njeriun të kënaqet me pak.  Njeriu nuk ngopet kurrë, sepse Zoti e krijoi njeriun të tillë, por kur njeriu kujton vdekjen dhe fundin e kësaj bote, si dhe kupton që kjo botë është vetëm një përjetim mashtrues, ai kënaqet me pak. Kur njeriu kënaqet me pak, e shijon atë që ka, qoftë ajo edhe e pakët. Nëse nuk kënaqet me pak, ta dijë mirë se ai nuk do të kënaqet as me shumë. Një njeri i pangopur nuk shijon dot as të mirat e pakta e as të mirat e shumta, që i ka dhënë Allahu (xh.sh).
3-    E bën njeriun të mos i konkurojë të tjerët në punët e dynjasë. Nuk ka më keq sesa kur njeriu i hyn një maratone me të tjerët për punët e dynjasë. Nëse e bën këtë, ti po vrapon dhe po lodhesh, por dije se realisht nuk po bën asgjë, pasi do të marrësh vetëm atë që të është caktuar. Prandaj dijetarët tanë thoshin: “Njeriu që mundohet të kapë gjithçka prej kësaj bote, i ngjan shembullit të qenit, i cili vrapon për të kapur bishtin e tij, por në fund lodhet e bishtin nuk e kap dot”. Kështu ndodh edhe me njeriun, kur ai hyn në konkurs me të tjerët për punët e dynjasë. Kështu ka dashur Zoti që të jemi. Dikush ka vila, dikush ka miliarda, dikush ka pallate e kështu me rradhë. Nëse ti bën konkurrencë me njerëzit për këtë, thjesht do të shkatërrosh veten tënde. Kur kujton vdekjen, mundohesh të marrësh vetëm pjesën tënde, të kënaqesh me të, por nuk tenton të konkurosh të tjerët për dynjanë, sepse kjo nuk është bota e besimtarit. Le të jetë kjo bota e atyre që e duan dynjanë. Mirëpo nga ana tjetër ne duhet të përpiqemi që ta fitojmë rrizkun tonë e të mos presim të na bjerë nga qielli.
Mospërmendja e vdekjes e bën njeriun të pangopur nga kjo dynja, e cila i jep atij vetëm shqetësime dhe pakënaqësi. Profeti (a.s) thoshte: “Kush e ka ahiretin shqetësimin e tij kryesor, Zoti ia mbledh të gjithë hallet në një hall të vetëm, i jep kënaqësi në zemër dhe ia jep dynjanë edhe pse ai nuk e do atë. Kush e ka dynjanë shqetësimin kryesor, Zoti ia shpërndan hallet e tij, saqë ai nuk i mbledh dot, i fut fukarallëkun para syve të tij dhe njeriu do të marrë kjo botë vetëm atë që i është caktuar”.
Janë këta faktorë dhe shumë të tjerë, që na shtyjnë ta përmendim botën tjetër. Të mundohemi ta përjetojmë atë para se ta shikojmë. Gjithmonë vlen të përmendet fjala e Umer Ibn Hattabit (r.a), i cilli thoshte: “Llogarisni vetet tuaja para se të merreni në llogari, peshijini punët tuaja para se t`u peshohen”. Këto që thamë janë pak a shumë gjërat teknike.
Po çfarë duhet të bëjë njeriu, kur e ndjen se po i afrohet vdekja dhe çfarë duhet të bëjmë me atë që ka vdekur. Sa për ta ditur, ahireti fillon tek sëmundja që të merr për në botën tjetër. Mendoj se është me interes që të përmendim diçka nga ana teknike, në mënyrë që një mysliman të dijë se çfarë bëhet me një të vdekur, apo çfarë duhet të bëjë njeriu, nëse atij personalisht po i afrohet vdekja.
Ka shumë raste që duket sikur sëmundja nuk ka shërim dhe duket se ky njeri i sëmurë po shkon çdo ditë drejt ahiretit. Mirëpo pjesa më e madhe e këtyre njerëzve realisht nuk përgatiten për ahiret edhe pse Zoti po i mëshiron, duke u dhënë përditë mësim, që të përgatiten për jetën tjetër. Përveç kësaj duhet të dimë, që ka edhe vdekje të befasishme, prandaj besimtari duhet të pendohet sa më shpejt, pasi të gjithë bëjmë gabime dhe të gjithë kemi nevojë për pendim dhe për mëshirën e Zotit.
Pra puna e parë që duhet të bëjë njeriu, kur e shikon se po i afrohet vdekja, është të pendohet tek Allahu (xh.sh) për të gjitha gjynahet e jetës së tij, për gjynahet e mëdha dhe për gjynahet e vogla, të pendohet për ato obligime që nuk i ka bërë, të pendohet për ato padrejtësi që mund të ketë bërë, ato që i mban mend dhe ato që i ka harruar. Le të pendohet njeriu me shpresën se ky pendim edhe pse është në fundin e jetës së tij, mund të shërbejë si pastrim për gjynahet që kanë kaluar. Nëse ne vizitojmë dikë dhe e ndjejmë se ai po shkon drejt Zotit, e ftojmë atë në formë të hijshme për pendim. Ndoshta kjo mbyllje e hajrit e nxjerr atë faqebardhë përpara Zotit. Kjo është edukata e muslimanit. Ka bereqet tek vizita që ai bën tek një i sëmurë, ka bereqet dhe tek sëmundja që i ka rënë njeriut. Këtu është dallimi ynë nga njerëzit e tjerë. Të gjithë shkojnë dhe e ngushëllojnë atë, i qajnë hallet e dynjasë, ndërsa e mira është që t`i kujtosh atij botën tjetër dhe ta ftosh të pendohet për ato që ka bërë.
 Puna e dytë që duhet të bëjë njeriu që e ndjen se po shkon tek bota tjetër, siç thonë dijetarët, është vasijeti apo testamenti. Në një hadith thuhet: “Të mos flejë dikush pa patur nën jastëk vasijetin e tij”. Ç`është vasijeti? Janë borxhet e tua, janë detyrimet që ke ndaj njerëzve të tjerë. Janë disa gjëra që duhet t`i dijë familja jote, qofshin ato të shkruara apo të thëna gojarisht. Kjo është detyrë dhe muslimani duhet të përgatitet për ahiretin, duke filluar me lënien e këtyre porosive. Ai mund të lërë porosi, që familja e tij të mos bëjë harame pas vdekjes së tij. Mund të porosisë gratë të mos vajtojnë, mund të porosisë njerëzit të mos bëjnë harame në varrimin e tij, apo pas varrimit të tij dhe kjo është detyrë. Edhe në momentet e vdekjes ti e ke obligim këshillën për këta njerëz, sepse Zoti ka treguar në Kuranin famëlartë për shembujt e profetëve, të cilëve kur iu afrohej vdekja, i thërrisnin fëmijët e tyre dhe u thonin: “Çfarë do të adhuroni pas nesh?”, pra u linin porosi fëmijëve të tyre. Prandaj njeriu duhet ta shkruajë vasijetin, nëse e ndjen se është pranë vdekjes, ose të paktën t`ia lerë dikujt amanet. Nuk ka vlerë që një musliman të caktojë sesi do të ndahet pasuria e tij pasi të vdesë, sepse këtë e ka caktuar Zoti në Kuranin fisnik.
Puna tjetër që duhet të bëjë njeriu para vdekjes është ta durojë këtë sprovë, sepse deri në momentet e fundit që ai është në këtë botë, ai është i sprovuar dhe nëse duron, ai e merr shpërblimin tek Zoti dhe i falen gjynahet.
Profeti (a.s) ka thënë: “Besimtari vazhdon të sprovohet, derisa vjen një ditë, kur ai ecën mbi shpinën e tokës pa asnjë gjynah”. Sprova më e madhe është durimi në sëmundjen e vdekjes. Nuk është e thënë që besimtari të mos vuajë përpara vdekjes. Sëmundja e vdekjes është vështirësi dhe duhet duruar. Vetë profeti ynë Muhamedi (a.s) pati vështirësi përpara vdekjes. I rridhnin djersët, madje thoshte: “Unë kam vuajtjet e dy – tre burrave”. E pyetën shohët e tij: “Pse kështu o profet i Zotit”? Profeti (a.s) u përgjigj: “Sepse Zoti do që të m`i falë të gjitha gjyhanet e të më lartësojë para se të shkoj në botën tjetër”. Nuk ka më mirë se kur i sëmuri duron në sëmundjen e vdekjes. Durimi në këto raste ka shpërblim tek Allahu (xh.sh), si dhe falje gjynahesh.
Njeriu duhet të ketë mendim të mirë për Zotin përpara vdekjes. Nëse në dynja duhet të kemi gjithmonë më të fortë frikën nga dënimi i Zotit, në momentet e vdekjes duhet t`i ushqesh vetes shpresën tek mëshira e Zotit, sepse këto janë momente delikate, kur nefsi mund të rrëshqasë dhe shejtani mund ta shfrytëzojë këtë dobësi, duke e ushqyer njeriun me mendime jo të mira për Zotin. Pra i fut njeriut në kokë mendime të tilla si: “Çdo të bëj unë me gjynahet e mia, sa e sa punë nuk i kam bërë, etj”. Atëherë njeriu trembet dhe mund të dalë jashtë shinave. Prandaj profeti (a.s) ka thënë: “Mos të vdesë asnjë musliman duke menduar keq për Zotin”. Pra njeriu në këto momente duhet të mendojë mirë për Zotin, se Allahu (xh.sh) e ka mëshirën e madhe dhe është Bujar. Përkujtoji mëshirën atij që po vdes, se ai po shkon tek Allahu (xh.sh) i Mëshirshmi. Prandaj gjithmonë duhet të nxjerrim në pah cilësitë e mëshirës dhe bujarisë së Allahut (xh.sh).
Po ashtu në këtë sëmundje njeriu duhet ta shtojë sa më shumë përmendjen e Zotit dhe lutjen. Gjithashtu leximi i Kuranit e lehtëson dhimbjen dhe sëmundjen e njeriut.
Ajo që është më e rndësishme është që njeriu, duhet ta dëshirojë takimin me Zotin. Kjo do të thotë që ai të ketë dëshirë të takohet me Zotin. I tillë duhet të jetë besimtari. Takimi me Zotin nuk është fjalë goje. Problemi është se ti do të vdesësh dhe do të shkosh nga kjo botë në një botë tjetër. Do të takohesh me Allahun (xh.sh). A e dëshiron takimin me Zotin e gjithësisë? Profeti (a.s) ka thënë: “Kush dëshiron të takohet me Zotin edhe Zoti dëshiron të takohet me atë njeri. Kush e urren takimin me Zotin edhe Zoti e urren takimin me atë njeri”. Po kush e dëshiron takimin me Zotin?! Njeriu që e ka adhuruar Zotin, është munduar ta njohë dhe të jetë sadopak në rregull me Zotin, e do takimin me Të. Ajo që e ndan besimtarin nga takimi me Zotin është vetëm vdekja.
Ka një thënie për këtë gjë: “Po të kishte rrugë tjetër më të lehtë, për t`u takuar me Zotin përveç vdekjes, Zoti do t`ua jepte njerëzve, por nuk ka rrugë tjetër”. Është e vetmja rrugë që robi të takohet me Zotin e tij. Prandaj nga ky këndvështrim besimtari e do vdekjen, sepse nëpërmjet vdekjes njeriu kalon nga kjo botë për në botën tjetër. Të mos harrojmë asnjëherë, që kush ka dëshirë të takohet me Zotin edhe Zoti ka dëshirë të takohet me atë person dhe anasjelltas. Sahabët e pyetën profetin (a.s): “O profet i Zotit! Po si ta duam vdekjen, sepse ne të gjithë e kemi frikë vdekjen”. Profeti (a.s) ua ktheu: “Jo! Por kur besimtari është para vdekjes e di se do të takohet me Zotin dhe e pëlqen diçka të tillë”. Ndërsa jobesimtari gjithmonë e urren vdekjen dhe gjithçka që ia kujton atë.
Këto janë disa nga ato gjëra që njeriu duhet t`i dijë për veten e tij dhe për të tjerët. T`ia kujtojë vetes së tij por edhe të tjerëve kur i jepet mundësia.
Tani do të themi disa rregulla kryesore, që duhet të dijë njeriu kur është në prag të vdekjes. Është mirë të njoftohen ata njerëz, që ti e di se janë besimtarë, në mënyrë që ata të vijnë tek ti, nëse shikon që njeriu yt i afërt është duke dhënë shpirt. Pse vallë?! Sepse prezanca e këtyre njerëzve është mëshirë për këtë njeri dhe puna e parë që duhet të bëjnë ata njerëz, është ajo që quhet telkini. Ç`është telkini? Telkini është t`i përsërisësh atij që po jep shpirti fjalën LA ILAHE IL ALLAH, MUHAMEDUN RESULULLAH, sepse profeti (a.s) thoshte: “Kush vdes dukë thënë fjalën LA ILAHE IL ALLAH MUHAMEDUN RESULULLAH, ai hyn në xhennet”. A ka dhuratë më të madhe që mund t`i bësh njeriut tënd, duke e ndihmuar atë që të thotë një fjalë, që ia mundëson të hyjë në xhennet?!
Pse duhet ndihma?! Sepse njeriu nuk i shkon mendja për namaz apo për punë të tjera kur është i sëmurë. Po imagjino si mund të jetë ai, kur është në pragun e vdekjes. Është realisht e vështirë, sepse ka pasur dijetar dhe njerëz të mirë, që e kanë pasur të vështirë ta thonë shehadetin. Në këtë rast ne e ndihmojmë atë që po jep shpirt dhe ndihma është duke ia përsëritur ngadalë shehadetin atij që po vdes, veçse duhet të kemi kujdes që të mos e lodhim atë. Pra shehadeti duhet t`i thuhet në mënyrë të tillë, që atij t`i vijë si formë refreni e dalëngadalë të hyjë në harmoni me fjalën tënde me shpresën se do ta thotë këtë fjalë. Ndodh që ai të mos e thotë këtë fjalë, por ai e përjeton me qenien e tij, sepse ka edhe raste të tilla. Pra kur mundohemi që t`ia kujtojmë fjalën LA ILAHE IL ALLAH MUHAMEDUN RESULULLAH, të mos ia themi me forcë, nga frika se po vdes pa e thënë atë fjalë, por duhet thënë me shumë kujdes, me ngadalë e me butësi, me shpresën që të paktën ai ta përjetojë shprehjen LA ILAHE IL ALLAH, MUHAMEDUN RESULULLAH.
Tjetër gjë që mund të bëjmë: Kur njeriun tënd të afërt e ke në dorë dhe e shikon që po jep shpirt, nëse është e mundur ktheje nga drejtimi i kiblës (Qabes), në mënyrë që të anojë me gjoks nga drejtimi i kiblës. Kjo gjë nuk është e domosdoshme, por është e pëlqyeshme. E theksoj edhe njëherë NËSE ËSHTË E MUNDUR, sepse mund të ketë sëmundje të tilla, që nuk të lejojnë ta bësh këtë gjë dhe nëse tenton ta kthesh nga drejtimi i kiblës, ti vetëm e torturon të sëmurin. Kjo është vepër e pëlqyeshme dhe i ngjan asaj që bëjmë çdo natë kur flemë. Biem në krahun e djathtë dhe nëse është e mundur i drejtohemi kiblës, sepse edhe gjumi është një lloj vdekjeje. Muhamedi (a.s) tha për të: “Kjo i ngjan natyrës njerëzore”.
Çfarë duhet të bëjmë me njeriun, që kuptohet se ka ndekur. Vdekja e njeriut nuk është vetëm diçka që ti e ndjen apo jo. Duhet një mjek apo ata njerëz që e njohin vdekjen dhe nëse konstatohet se ai ka vdekur, i mbyllen sytë. Në pjesën më të madhe të rasteve, njeriut i mbeten sytë hapur kur vdes. Kjo e ka një shpjegim. Profeti (a.s) thotë: “Kur del shpirti, i pari që e ndjek atë duke dalë është shikimi, prandaj mbyllini sytë e të vdekurit”. Sytë e shikojnë shpirtin kur del dhe është prej edukatës dhe traditës profetike, që t`ia mbyllim sytë të vdekurit, sidomos në ato momente kur trupi është akoma i ngrohtë. Në momentin që ai jep shpirt, duhet të dish që afër teje ke melekun e vdekjes dhe melekët shoqërues të atij personi. Ato janë krijesat më të pastërta të Zotit, prandaj këshillohen njerëzit që janë të pranishëm që t`i zgjedhin fjalët që thonë, të lusin Zotin dhe të lexojnë Kuran. Zakonisht në raste të tilla ndodh ka rrëmujë, njerëzit qajnë, dikush vajton, dikush nuk e di se çfarë të bëjë. Kjo deri diku është normale, sepse është moment që nuk të ka ndodhur më parë, por sidoqoftë është moment shumë delikat. Profeti (a.s) ka thënë: “Kur robi jep shpirt, aty janë melekët e Zotit, prandaj zgjidhini fjalët dhe duatë tuaja”, prandaj nuk duhet të sillemi në mënyrë të pahijshme ndaj melekëve të Zotit.
Diçka tjetër e rëndësishme është që t`i ndalosh njerëzit nga vajtimi, sepse profeti (a.s) e ka ndaluar vajtimin dhe veprimet e njerëzve si p.sh: shkulja e flokëve, përplasja e kokës, grisja e rrobave, bërtitjet etj. Ne duhet t`i qetësojmë këta persona, sepse tek e fundit vdekja është rruga e kalimit për në botën tjetër. Është krijuar ideja se ndalohen edhe lotët, por kjo nuk është e vërtetë. Të qash është njerëzore, por ajo që ndalohet janë vajtimet me zë dhe veprimet e pakontrollueshme, që në përgjithësi shoqërojnë pjesën më të madhe të njerëzve.
Pastaj ajo që bëhet nëse është e mundur, është që t`i heqësh rrobat në të cilat ka vdekur dhe ta ndërrosh. Nëse nuk është e mundur për një arsye të caktuar, mos e lëviz, derisa të vijë koha që do të lahet xhenazja, por është e preferueshme që të mbulohet kufoma e të vdekurit. Fytyra e xhenazes mund të zbulohet. Nuk është e ndaluar të puthet kufoma në fytyrë, sepse kur ndërroi jetë profeti (a.s), Ebu Bekri nuk ndodhi aty, por kur erdhi, i kërkoi leje Aishes (r.a) që ta shihte profetin (a.s) dhe kur e pa fytyrën e profetit (a.s) e puthi, e përqafoi fort dhe i tha: “Sa i bukur ke qenë i gjallë, po aq i bukur je edhe i vdekur”. Kjo tregon që nuk ndalohet puthja e kufomës, apo vënia e dorës në ballë, por në përgjithësi kufoma duhet të mbulohet. Mund të zbulohet, vetëm nëse vjen dikush dha ka dëshirë ta shikojë.
Çfarë bëhet me të vdekurin?! Ne do të flasim se çfarë duhet të bëjmë ne me atë që ka vdekur, kurse çfarë do të ndodhë me ne ajo është në mëshirën e Zotit.
Preferohet që kufoma të pregatitet sa më shpejt, sepse i vdekuri nuk është më pjesë e kësaj bote, pasi atë e ka marrë Zoti i gjithësisë. Kur themi preferohet, nuk do të thotë që muslimani e bën vdekjen pa lajmëruar të tjerët, por duhet të evitohet çdo lloj vonese e panevojshme. Mund të ketë raste, kur është e domosdoshme vonesa. Mund të ketë raste kur mjekësia ligjore duhet të bëjë punën e saj, ose mund të ndodhë që duhet të vijë dikush nga njerëzit e tij shumë të afërt. Por vonesa e cila është e qortueshme, është ajo kur detyrohesh ta fusësh në frigorifer e kështu me rradhë jo për nevojat e mësipërme, por thjesht sepse do që ta mbash në këtë mënyrë. Profeti (a.s) ka thënë: “Tre gjëra nuk duhen vonuar: i vdekuri kur ka dhënë shpirt, namazi kur ka ardhur koha dhe martesa e vajzës, së cilës i ka dalë fati për martesë”.
Nëse ti apo dikush nga të afërmit ka mundësi ta lajë xhenazen, kjo është më e mirë, sepse preferohet që xhenazen e të vdekurit ta lajë njeriu i afërt. Kjo bëhet nëse personi di se si ta lajë, pasi ka shumë njerëz, që kanë dëshirë ta lajnë xhenazen e të afërmit të tyre, por nuk dinë. Në këto raste duhet të përzgjidhet dikush që di ta lajë xhenazen. Fjala përzgjedhje do të thotë që të gjesh një person, i cili di jo thjesht ta lajë, por të jetë person që mban amanetin, sepse larja e xhenazes është amanet. Xhenazja mund të ketë shenja apo gjëra të tjera, të cilat njeriu që lan xhenazen nuk duhet t`ua tregojë njerëzve të tjerë. Profeti (a.s) lidhur me këtë ka thënë: “Kjo është një nga amanetet më të mëdha dhe nga gjynahet më të mëdha është që njeriu, i cili lan xhenazen t`u tregojë njerëzve të tjerë të metat e kufomës”. Prandaj themi që duhet të zgjidhet personi që lan xhenazen. Ai duhet të mbulojë auretin (pjesët e turpshme) e të vdekurit, sepse nuk lejohet që të shikohet pjesa e turpshme e njeriut, qoftë ai i gjallë apo i vdekur. Lejohet të shikohet vetëm kur është e nevojshme, fjala bie kur e kërkon mjekësia ligjore e të ngjashme me të. Përndryshe është e ndaluar edhe nëse prezent janë njerëzit e afërt të kufomës.
E dyta që duhet bërë, është që kufoma nuk duhet të dëmtohet. Profeti (a.s) ka thënë: “Dëmtimi i të vdekurit është si dëmtimi i të gjallit”. Pra të mos e shtypim atë më shumë seç duhet apo të mos e kthejmë me forcë, por të mundohemi të veprojmë sa më butë me të. Uji është një nga format që mund ta dëmtojë xhenazen. I tillë është uji shumë i nxehtë apo uji shumë i ftohtë. Uji që lahet xhenazja duhet të jetë si uji, me të cilën lahen njerëzit zakonisht, pra ujë i ngohtë, madje duhet të jetë pak më i ftohtë ose siç quhet ndryshe ujë i vakët. E themi edhe njëherë, se duhet të mundohemi që në asnjë mënyrë të mos e dëmtojmë të vdekurin gjatë larjes. Feja ka lejuar që njëri nga bashkëshortët të lajë tjetrin. Profeti (a.s) i tha njërës prej grave të tij: “Ç`mendim ke po të ta laj unë xhenazen, nëse ti vdes”? Kjo tregon që është e lejuar. Medh`hebi hanefi thotë: “Lejohet që gruaja ta lajë burrin e saj, pasi ai ka vdekur, por nuk lejohet e kundërta, sepse në momentin që gruaja vdes, ajo nuk është më gruaja e tij, pra ka dalë jashtë kurorës së tij”. Ky është mendim i hanefive, por pjesa më e madhe e dijetarëve janë të mendimit se lejohet për të dy bashkëshortët, që ta lajnë xhenazen e njëri – tjetrit. Rast konkret është rasti i Aliut (r.a), i cili ka larë Fatimen (r.a) dhe e anasjellta ka ndodhur tek sahabët e tjerë. Pra diçka e tillë është e lejuar, por mund të ketë edhe zgjidhje të tjera.
Nga rregullat e xhanzes kemi rastin e shehidit, i cili bie ne fushën e luftës, në rrugë të Zotit. Shehidi nuk lahet. Ai varroset me rrobat, në të cilat ka vdekur, sepse ka bërë gjënë më të madhe, ka dhënë shpirtin për Zotin. Dijetarëve u është bërë një pyetje: “Po nëse rastis që shehidi të ketë vdekur xhunub? A duhet larë ai”? Një pjesë dijetarësh kanë thënë, që nuk është e nevojshme edhe sikur shehidi të ketë vdekur xhunub. Pjesa tjetër ka thënë, që nëse konstatohet se shehidi i vdekur ka qenë xhunub, atëherë ai duhet të lahet. Si shembull për këtë marrin rastin e Handhales (r.a), një nga shokët e profetit (a.s), i cili ra në betejë dhe sahabët gjetën që rreth kufomës së tij kishte ujë dhe profeti (a.s) u tha: “E kanë larë melekët, sepse ka qenë xhunub”.
Pastaj vijmë tek ajo, që quhet qefinosja ose mbështjellja e kufomës. Është mirë që qefini, i cili nuk kushton shumë, të jetë nga pasuria e të vdeurit. Nëse ai nuk ka lënë asgjë, dikush nga të afërmit e tij le t`ia blejë atë. Prandaj të vjetrit kur e ndjenin se po u vjen vdekja, mendonin për të gjitha, për qefinin, për paratë e arkivolit, për shpenzimet etj, duke e quajtur këtë pjesë të shërbimit ndaj vetes. Na ka mësuar profeti (a.s), që qefini të jetë i bardhë, sepse është ngjyra më e mirë që veshin muslimanët. Është rroba e bardhësisë, rroba e pastërtisë, rroba me të cilën shkojmë tek Zoti ynë. Qefini është 3 copa për burra dhe 5 copa për gra. Nuk është kusht të jetë shumë i shtrenjtë, por nuk duhet të jetë i tejdukshëm. Ka ndodhur Në kohën e profetit (a.s) kanë ndërruar jetë disa njerëz, të cilët kanë pasur shumë pasuri, por kur kanë vdekur, nuk kanë pasur mundësi as të qefinosen. Rast i tillë ishte Mus`ab Ibn Umejri (r.a), i cili ishte ambasadori i parë në Islam. Ai u vra në bejetën e Uhudit, pasi mushrikët menduan se mos është profeti (a.s), ngaqë i ngjante shumë. Kur profeti (a.s) erdhi për ta varrosur, rroba që kishte veshur nuk e mbulonte të tërin. Kur ia mbulonin kokën, i dilnin këmbët dhe kur i mbulonin këmbët, i dilte koka. Këtu profeti (a.s) qau, pastaj tregoi shembullin e Mus`abit kur ishte në Mekke dhe tha: “Mbulojani kokën kurse këmbët mbulojani me gjethe dhe me degë”. Preferohet parfumosja e kufomës tre herë me parfumet që njeriu ka në dispozicion. Është prej traditës së muslimanëve, që shehidi lihet në rrobat që ka vdekur dhe nuk qefinoset, sepse ai del tek Zoti i gjtihësisë me rrobën e tij, me gjakun e tij dhe dëshmon se ka vdekur për hir të Zotit, nëse ka qenë i sinqertë.
Stacion tjetër është falja e xhenazes. Të gjithë e dimë rëndësinë e kësaj falje. Nëse 40 besimtarë mblidhen dhe falin namazin e xhenazes se një personi, pastaj dëshmojnë për të, ai është nga banorët e xhennetit. Dihet rëndësia që ka falja e namazit të xhenazes edhe tek njerëzit e tjerë.
Mendoj se duhet të përmend disa pika që janë me interes.
1- Është prej traditës së myslimanëve, që muslimani ia fal xhenazen çdo muslimani tjetër edhe sikur i vdekuri të ketë qenë gjynahqar edhe sikur të ketë pirë alkool edhe sikur të ketë vjedhur edhe sikur të ketë bërë imoralitet edhe sikur të ketë marrë borxhe edhe sikur të ketë vrarë veten e tij. Kjo bëhet përderisa nuk dimë që ky person të ketë bërë kufër, pra që të ketë mohuar Zotin. Një personi të tillë duhet t`ia falim xhenazen, sepse nuk lejohet ta lesh pa e falur namazin e një xhenazeje, me arsyetimin se ai ka bërë gjynahe, madje këta njerëz janë më të meritueshëm dhe më të nevojshëm për namazin e besimtarëve. Dikush mund të thotë: “Ka pasur raste që profeti (a.s) nuk I ka falur disa xhenaze. Atëherë pse duhet t`i falim ne?” Themi që profeti (a.s) ka pasur status tjetër. Ai shpeshherë e bënte këtë veprim, me qëllim që njerëzit e tjerë të mos bënin gjynahe të tilla. Pra e bënte këtë veprim, sepse ishte në statusin e atij njeriu që kritikonte indirekt. Por nga ana tjetër i dërgonte shokët e tij dhe u thoshte: “Faleni namazin e xhenazes së vëllait tuaj”. Kjo tregon që ne e kemi për detyrë ta falim xhenazen dhe nuk ka asnjë arsye ta lësh pa e falur xhenazen e një besimtari. Sidomos në vendin tonë një pjesë e madhe e besimtarëve nuk kanë ditur ndonjë gjë të madhe nga feja, prandaj shumë gjëra nuk duhen vënë në peshore e të themi p.sh: “Ai njeri nuk e ka njohur Zotin, ai ka pirë raki gjithë jetën” e gjëra të tjera. Unë mendoj që për shumë gjëra, injoranca apo padija është arsye e fortë. Fatkeqësisht ka ndodhur që disa muslimanë të rinj kanë lënë xhenazet e prindërve të tyre pa i falur, me mendimin se këta njerëz nuk kanë besuar Zotin, apo nuk kanë falur namaz etj.
2- Fëmija që lind nga barku i nënës. Nëse fëmija lind dhe jeton qoftë edhe për një moment, na del për detyrë t`ia falim xhenazen kësaj krijese, sepse tek e fundit është krijesë që i ka hyrë shpirti. Por nëse foshnja që lind nuk ka jetë, ose nuk është formësuar aspak nga ana fiziologjike, atëherë nuk i falet xhenazja.
3- Ka dy forma sesi muslimanët i varrosin njerëzit e tyre: a) Forma e parë është ajo që bëjmë ne, pra hapim një gropë dhe në fund të saj vendosim kufomën. b) Forma e dytë është që pasi hapet varri, në krahun e Kiblës hapet një pjesë tjetër sa për të futur xhenazen. Pastaj mbyllet ajo pjesë. Pra, pjesa e parë e gropës i bie të jetë formale, thjesht sa për të hapur pjesën tjetër. Profeti (a.s) i ka lejuar të dyja format. Në rast nevoje lejohet që të futet më shumë se një person në varr. Dy, tre apo edhe më shumë, por e theksoj vetëm në rast nevoje, sepse në gjendje normale çdo person futet në varrin e tij. Një rast nevoje ndodhi në betejën e Uhudit, ku u vranë shumë muslimanë. Sahabët i thanë profetit (a.s): “O profet i Zotit, sikur të bëjmë varre për të gjithë këta njerëz, do të duhet shumë kohë dhe nuk kemi mundësi”. Atëherë profeti (a.s) tha: “Hapni varre të mëdha, thellojini ato dhe fusni dy – tre persona në çdo varr, por në fillim fusni ata që janë bërë musliamnë më përpara, ose që kanë ditur më shumë Kuran, ose që kanë pasur më shumë dituri”. Shohim që edhe këtu ndiqet njëfarë rregulli. Rast tjetër nevoje është rasti, kur me të vërtetë nuk ka vend ku të varroset xhenazja. Atëherë futen në një varr përgjithësisht njerëzit që janë më të afërt me njëri – tjetrin. Një pyetje që lind këtu është: “A falet namazi i xhenazes që është varrosur?” pra xhenazja është varrosur dhe ne vijmë me vonesë apo e marrim vesh me vonesë, që filani ka ndërruar jetë. Themi që diçka e tillë mund të bëhet, madje profeti (a.s) e ka falur namazin e xhenazes së një muslimani një muaj pasi personi kishte ndërruar jetë, sepse atëherë e mori vesh që ai person kishte vdekur. Ky quhet namazi mbi varr. Lind edhe një pyetje tjetër: “A mund ta falim namazin e xhenazes, kur xhenazen nuk e kemi prezent apo kur xhenazja është në një vend tjetër?” Edhe në këtë rast themi që diçka e tillë është e lejuar. Kjo ka ndodhur në kohën e profetit (a.s), kur vdiq mbreti i Etiopisë, Nexhashiu dhe të nesërmen profeti (a.s) tha: “Le të falim namazin e xhenazes për vëllain tonë, që vdiq në Etiopi”. Disa dijetarë kanë thënë: “Lejohet të falet namazi i xhenazes, kur xhenazja nuk është prezente nëse e di me siguri se askush nuk ia ka falur xhenazen atij personi. Në të kundërt nuk bëhet diçka e tillë”. Disa dijetarë të tjerë thonë: “Është e lejuar t`ia falësh xhenazen dikujt në mungesë edhe nëse dikush tjetër ia ka falur xhenazen”. Pra është e lejuar në të gjitha format. Mund të ketë raste që xhenazja nuk mund të vijë deri tek ne, si rasti i atij që mbytet në det dhe kufoma e tij nuk gjendet. Në këtë rast mund t`ia falim namazin e xhenazes. Tek e fundit namazi i xhenazes është dua` (lutje) për të vdekurin dhe sa më shumë të shtohet duaja, aq më mirë është. Preferohet që njeriu që merr pjesë në varrimin e dikujt, të ecë në këmbë, sepse profeti (a.s) i nxiti shokët e tij të ecnin në këmbë dhe vetë e bëri këtë gjë. Them preferohet, sepse varrezat mund të jenë larg, siç ndodh sot që  varrezat janë shumë larg, por edhe një pjesë të rrugës po ta bësh në këmbë, ka sevap më të madh. Përsa i përket pjesëmarrjes në varrim, profeti (a.s) ka thënë: “Kush merr pjesë në varrimin e dikujt, i fal namazin dhe pret derisa të mbulohet, atij i takojnë dy male me sevape. Kush fal xhenazen dhe nuk merr pjesë në varrim, ai merr vetëm një mal me sevape”. Një nga ato rregulla që na ka mësuar proeti (a.s) përpara xhenazes, është që kur kalon një xhenaze, duhet të ngrihemi në këmbë edhe sikur të mos jetë xhenaze muslimane. Një rast i tillë ka ndodhur me profetin (a.s), i cili u ngrit në këmbë kur po kalonte një xhenaze. Njerëzit i thanë: “Mos u ço, se është çifut”, por profeti (a.s) tha: “A nuk ka qenë edhe ai njeri?” Format e sotme sesi mund të respektohet xhenazja janë të ndryshme. Nëse po ecën, ndalu sa të kalojë xhenazja, nëse je me makinë, përsëri ndalu sa të kalojë kolona e makinave të xhenazes. Pra muslimani mundohet të tregojë respekt ndaj xhenazes së çdo njeriu.
4- Pika e fundit ka të bëjë me disa rregulla për formën e varrit. Dihet që bëhet debat i madh për këtë gjë. Lejohet që varri i njeriut të jetë varr i ngritur. Kur them i ngritur, nënkuptoj që varri të jetë i pjerrët në formë piramide, por lejohet që të jetë edhe i rrafshët. Shpeshherë, natyra e vendit luan rol të rëndësishëm përsa i përket këtij aspekti. Për vendet që kanë lagështirë, është mirë që të ketë shumë dhe`, me qëllim që dheu të mos rrëshqasë. Vendet e thata, siç janë vendet arabe, varri rri ashtu siç e vendos në fillim. Preferohet ngritja e varrit një pëllëmbë mbi tokë, në mënyrë që varri i njeriut të mos jetë rrafsh me tokën. Kjo është nga tradita e profetit (a.s). Nuk preferohet të ngrihet mbi një pëllëmbë, përveç rasteve kur është e nevojshme, si p.sh: nëse toka e varrezave ka lagështi të madhe, atëherë ne nuk mund ta varrosim të vdekurin shumë thellë, ngaqë ka ujë dhe automatikisht i bie që varri të ngrihet pak më sipër. E përsëris edhe njëherë: Ngrihet mbi një pëllëmbë vetëm nëse është e nevojshme. Preferohet të vihet një shenjë tek koka e varrit të të vdekurit, siç ka bërë profeti (a.s). Nuk preferohet të vihet as fotografi as emër, por në rast se është e domosdoshme të vendoset apo dikush ka frikë se mos humbet varri, atëherë shkruhet emri. Është më e mirë që kufoma të vendoset direkt në tokë dhe jo në arkivol. Kjo nuk do të thotë se vendosja në arkivol është haram. Në rastet kur ka shumë lagështirë, është më e mirë që kufoma të futet në varr në arkivol apo në tabut, me qëllim që ta largojmë xhenazen nga lagështira. Nuk preferohen shpenzimet e tepërta për varr. Të gjithë pyesin sesi duhet të bëhen varret, por unë mendoj që në kushtet në të cilat jetojmë, varri të bëhet me një beton të thjeshtë, i cilli nuk ka lartësi më shumë se një pëllëmbë. Të jetë më e thjeshta dhe më e mira e mundshme. Njerëzit në përgjithësi për të treguar dashurinë ndaj të vdekurit, apo për të treguar se ka qenë njeri i pasur, shpenzojnë me miliona lek për varre, mirëpo kjo qoftë nga ana fetare, qoftë nga ana llogjike duket që nuk është në rregull. Del një pyetje: “A lejohet zhvendosja e varrit?” Në përgjithësi nuk është mirë të zhvendoset varri, por mund të ketë shumë raste, që e bëjnë të nevojshme zhvendosjen e varrit. Kjo ka ndodhur në kohën e profetit (a.s), gjatë luftës së Uhudit. Kufomat e sahabëve që vdiqën në Uhud, u dërguan në Medine. Më pas profeti (a.s) urdhëroi që kufomat e sahabëve të merreshin dhe të dërgoheshin përsëri në Uhud dhe tha: “Atje është më mirë sepse dua që të dalin para Allahut në vendet ku kanë rënë dëshmorë”. Ka pasur raste kur janë varrosur dy – tre veta bashkë dhe njëri nga sahabët Xhabir Ibn Abdilah (r.a) tha: “Nuk doja që babai im të ishte në varr me dikë tjetër, prandaj shkova dhe e nxorra kufomën e personit tjetër dhe e varrosa në një varr tjetër”. Pra ka disa raste kur lejohet diçka e tillë. Në rastet e tjera është më mirë që varri të mos zhvendoset.
5- Lejohet vizita e varrezave për burrat, madje profeti (a.s) na nxit që t`i vizitojmë varrezat, por duhet të dimë që lejohet edhe për gratë. Ndonjëherë bëhet debat i madh për këtë gjë. Profeti (a.s) në fillim i ndaloi gratë që të shkonin në varreza, por pastaj ua lejoi vizitën në varreza dhe i ka mallkuar ata, që i vizitojnë shumë varrezat dhe që nuk i respektojnë rregullat kur shkojnë në varreza. Aishja (r.a) e pyeti profetin (a.s): “Nëse unë shkoj në varreza çfatë të them”? Profeti (a.s) e mësoi se çfarë duhet të thoshte. Këtu shohim që profeti (a.s) e mësoi vetë bashkëshorten e tij se si të sillej, kur të shkonte në varreza. Nuk është mirë që vizita e varrezave të jetë diçka e shpeshtë për gratë, sepse ndonjëherë bëhen me fiksime dhe bëhen njerëz që gjithmonë rrinë në varreza, saqë duket sikur nuk jetojnë në këtë dynja.
E lus Zotin e gjithësisë ta mbyllë jetën tonë me të mira dhe na mundësoftë që të flasim sa më shumë për botën tjetër, me shpresë që besimi ynë të shtohet, në mënyrë që kur të vijë ajo ditë, ta kemi më të lehtë edhe për ta besuar edhe për ta përjetuar.                                                                    
A M I N