Kjo është e vërteta
Kurani eshte Univers i heshtur,ndersa Universi eshte Kurani qe flet!

Shpirti (IBN KAJJIM EL-XHEVZIJJE)

                               IBN KAJJIM EL-XHEVZIJJE

                                   ERR-RRUH – SHPIRTI

                       BISMIL-LAHIRR-RRAHMANIRR-RRAHIM

                                            HYRJE

“Falënderimi i takon All-llahut, që e Tij është çka ka në qiej dhe çka ka në tokë dhe i

tërë falënderimi i takon Atij në botën tjetër. Ai është i urti i përsosuri në njohuri”

(Sebe’ë : 1).

“Ai ia dhuron urtësinë atij atij që do, e kujt i është dhënë urtësia, atij pra i është dhuruar

mirësi e madhe, përveç të mençurëve këtë nuk e kupton kush” (El-Bekare : 269).

“Ai është që të pashkolluarëve (arabëve) u dërgoi një të Dërguar nga mesi i tyre që t’ju

lexojë ajetet e Tij, t’i pastrojë ata, t’ua mësojë Librin dhe urtësinë (Sunnetin) edhe pse

më parë ishin në një humbje të dukshme” (El-Xhumua : 2).

“Muhammedi është i Dërguar i All-llahut, e ata që janë me të (sahabët) janë të ashpër

kundër jobesimtarëve, janë të mëshirshëm ndërmjetvete, ti i sheh ata kah përulen (në

rukuë), duke rënë me fytyrë në tokë (në sexhde), e kërkojnë prej All-llahut që të ketë

mëshirë dhe kënaqësinë e Tij ndaj tyre. Në fytyrat e tyre shihen shenjat e gjurmës së

sexhdes...” (El-Fet-h : 29).

“Ndërsa atyre që besuan, bënë vepra të mira dhe atë që iu shpall Muhammedit e besuan,

e ajo është e vërtetë prej Zotit të tyre, Ai atyre u shlyen mëkatet dhe ua përmirëson

gjendjen” (Muhammed : 2).

“Është e vërtetë se All-llahu dhe melekët e Tij me madhërim e mëshirojnë Pejgamberin.

O ju që keni besuar, madhëronie pra atë (duke rënë salavatë) dhe dorëzoniu tërësisht”

(El-Ahzabë : 56).

O All-llah, Ty të lutemi ta mëshirosh Muhammedin (s.a.v.s), gratë dhe pasardhësit e tij,

ashtu si e ke mëshiruar Ibrahimin (a.s.), si dhe ta begatosh Muhammedin (s.a.v.s.), gratë

dhe pasardhësit e tij ashtu si e begatove familjen e Ibrahimit (a.s.), Ti vërtetë je shumë i

falënderuar e i madhëruar.

Më pastaj:

Ky është një libër i ndritur, me dobi të madhe, me interes të madh, ai të bën asket në

këtë botë, ia mëson muslimanit pozitat e larta në botën e ardhme, nuk është përpiluar në

këtë temë diçka e ngjashme në botë, përfshinë veçoritë e botës së ardhme nga aspekti: i

shpirtit, i vdekjes, i jetës, me argumente të prera nga Kur’ani, Sunneti dhe gjurmët e të

parëve, si dhe thënieve e lajmërimeve të dijetarëve dhe ëndërrave të njerëzve të mirë.

Unë vendosa ta redaktojë dhe ta shfaqi në opinion meqë ky libër është ushqim i

muslimanit i cili ta ofron botën e ardhme. Në të është jeta e të parëve në këtë botë e në

botën e ardhme dhe dënimi i pabesimtarëve të humbur të cilët nuk besuan All-llahun

dhe të Dërguarin e Tij (s.a.v.s.). Unë e lusë All-llahun e madhëruar që të na mbrojë nga

devijimet dhe rrëshqitjet, të na mundësojë nijetin, fjalën dhe punën e mirë, të ngritë

pozitat e autorit të tij në Firdevsin e lartë dhe të na bashkoi me të Dërguarin tonë,

Muhammedin (s.a.v.s.), vërtetë Ai është i fuqishëm për çdo gjë, të Cilit i takon

përgjigjeja, na mjafton Ai dhe sa mbështetje e mirë që është, e paqja e mëshira qofshin

me zotriun tonë Muhammedin (s.a.v.s.). I tërë falënderimi i takon All-llahut, Zotit të

botëve.

E shkruajti:

Kamil Muhammed Muhammed Avida

Egjipt, Mensure, Azbetush-Shal

Rr. 20 Xhamia “Nasrul-Islam”.

ÇËSHTJA E PARË

A DINË TË VDEKURIT PËR VIZITËN DHE SELAMIN E TË GJALLËVE APO

JO?


Ibn Abdul-Berri tha: Është vërtetuar nga i Dërguari i All-llaut (s.a.v.s.) se ka thënë: “Sa

herë që një musliman kalon pranë varrit të vëllait të tij të cilin e ka njohur në këtë

botë dhe e përshëndetë atë me selam, do t’ia rikthejë All-llahu shpirtin atij që t’ia

kthejë selamin”, ky pra është citat që tregon se ai e njeh atë dhe ia kthenë selamin.1

Në dy Sahihët (Buhariu dhe Muslimi) transmetohet nga shumë rrugë se I Dërguari

(s.a.v.s.) urdhëroi që të mbyturit në Bedr nga pabesimtarët të hidhen në një gropë, pastaj

u ndal përballë tyre dhe i ftoi me emra: O filan i biri filanit, o i filan i biri i filanit, a e

gjetët të vërtetë atë që ua premtoi Zoti juaj sepse unë e gjeta të vërtetë atë që më premtoi

Zoti im, me këtë rast Omeri r.a. i tha: O i Dërguar i All-llahut, si u flet njerëzve të cilët

janë kalbur?! Ai u përgjigj: “Pasha Atë që më dërgoi me të vërtetën, ju nuk më

dëgjoni më mirë se ata, por nuk kanë mundësi të na përgjigjen”.2

Poashtu është vërtetuar nga ai (s.a.v.s.) se: I vdekuri i dëgjon trokitjet e këpucëve të

atyre që kanë përcjellur xhenazen kur ata largohen.3

I Dërguari (s.a.v.s.) i bëri ligj ummetit të tij që kur t’i përshëndesin me selam banorët e

varrezave t’i përshëndesin sikur me ata që flasin, e thonë: “Es-selamu alejkum shtëpi e

njerëzve besimtarë”,4 të parët (selefi) janë të pajtuar rreth kësaj dhe janë të shumta

gjurmët nga ata se i vdekuri din për vizitën e të gjallit dhe gëzohet me të.

Ebu Bekr Ibn Abdullah Ibn Muhammed Ibn Ubejd Ibn Ebid-Dun’ja në “Libri i

varrezave” nën kapitullin “Dija e të vdekurve për vizitën e të gjallëve” tha: Na tregoi

Muhammed Ibn Avn, na tregoi Jahja Ibn Jeman nga Abdullah Ibn Sem’ani nga Zejd Ibn

Esleme nga Aisheja (r.a.) se tha: i Dërguari i All-llahut (s.a.v.s.) tha: “Sa herë që një

njeri viziton varrin e vëllait të tij dhe ulet tek ai, do të ndihet mirë me të dhe do t’ia

kthenë (selamin) derisa të largohet”.5

Na tregoi Muhammed Ibn Kuddame El-Xhevheriu, na tregoi Muin Ibn Isa El-Kazzazi,

na informoi Hisham Ibn Sa’di, na tregoi Zejd Ibn Esleme nga Ebu Hurejre (r.a.) se tha:

“Kur njeriu kalon pranë varrit të vëllait të tij të cilin e njeh dhe e përshëndet me

selam, ai ia kthen selamin dhe e njeh atë, ndërsa kur kalon pranë varrit të atij që

nuk e ka njohur dhe e përshëndet me selam, ai ia kthen vetëm selamin”.6

Na tregoi Muhammed Ibnul-Husejni, më tregoi Jahja Ibn Bestam El-Musaffer, më

tregoi Musmiu, më tregoi një njeri nga familja e Asim El-Xhahderit, i cili tha: e pashë

Asim El-Xhahderiun në ëndërr dy vite pas vdekjes së tij dhe i thashë: A nuk është ky

shpirti yt, e ti veç ke vdekur? Më tha: Gjithsesi! I thashë: Ku je ti? Më tha: Unë pasha

Allahun jam në një kopsht të Xhennetit me disa shokë të mi, aty tubohemi çdo mbrëmje

të ditës së xhuma dhe në agimin e saj te Bekr Ibn Abdullah El-Muzni tek i cili i marrim

lajmet tuaja. I thashë: Kjo ndodhë me trupat apo me shpirtat tuaj? U përgjigj: Assesi,

1

  Zingjiri i transmetimit është I dobët (daif), e transmetoi Hatibi në “Historia” (6/3175) nga rruga e

Abdurrahman Ibn Zejd Ibn Eslem nga babai nga Ata Ibn Jesar nga Ebu Hurejre me hadith merfu (të

ngritur). E përmendi edhe Tekijjud-Din El-Hindi në “Kenzul-Ummal” (15/42556, 42601, 4260), ia

përshkruajti Hatibit, Ibn Asakirit, Ebush-Shejhit dhe Ed-Dejlemiut dhe tha: Zingjiri I tij është I mirë.

2E transmetoi Buhariu (3976, 3937-3981), Muslimi në “El-Xhenaiz, 26” dhe Ahmedi në “Musned”

(4/29).

3

  E transmetoi Buhariu (1338), Muslimi në (El-Xhennet, 71), Ahmedi në (El-Musned, 2/364) dhe Ibn

Hibbani (777).

4

  E transmetoi Muslimi në (El-Xhenaiz, 104), Ahmedi në (El-Musned, 5/353, 360) dhe El-Bejhekiu në

(El-Kubra, 4/79) dhe në (El-Irva, 3/235).

5

  Zingjiri është I dobët (daif). E përmendi Sujutiu në (El-Havi, 2/302) dhe Ez-Zubejdi në (Ithafus-

Sadetil-muttekin, 10/365). Them: Jahja Ibn Jeman është me gabime të shumta dhe hadithi i tij është

jostabil, kurse Abdullah Ibn Sem’anin e paraqitën si të dobët Ebu Hatimi, Ibnul-Medini dhe të tjerët,

kurse e përgënjeshtroi Maliku dhe Ibn Meini.

6

  Zingjiri është i dobët (daif). E përmendi Ez-Zubejdi në (Ithafus-sadetil-muttekin, 10/365). Them: Aty

gjindet Muhammed Ibn Kuddame El-Xhevheriu për të cilin El-Hafidh Ibn Haxheri tha: I butë. Kështu e

përmendi në (Et-Takrib, 2/201, 636).


trupat veç janë kalbur, por takohen vetëm shpirtat. Atëherë i thashë: A dini ju për

vizitën të cilën ua bëjmë? Më tha: Po, dimë për to në mbrëmjen e ditës së xhuma dhe në

ditën e shtune deri në lindje të diellit. I thashë: E pse jo edhe në ditët e tjera? Më tha: Si

shkak i vlerës dhe madhështisë së ditës së Xhuma.7

Na tregoi Muhammed Ibnul-Husejn, më tregoi Bekr Ibn Muhammed, na tregoi Hasen

El-Kassab i cili tha: Dilja me Muhammed Ibn Vasiun çdo mëngjes të ditës së shtune

derisa arrinim te El-Xhubbani (vend i caktuar), ku ndaleshim para varrezave të cilat i

përshëndetnim me selam, luteshim për ta dhe pastaj largoheshim, e një ditë thashë:

Sikur këtë ditë ta ndryshoi me ditën e hënë, e ai më tha: Më ka arritur se të vdekurit dinë

për vizitorët e tyre në ditën e Xhuma, si dhe një ditë para saj dhe një ditë pas saj.8

Më tregoi Muhammedi, na tregoi Abdul-Aziz Ibn Ibbani i cili tha: Na tregoi Sufjan Eth-

Thevriu i cili tha: Më ka arritur nga Ed-Dahhaku se ka thënë: Ai që viziton një varr në

ditën e shtune para lindjes së diellit, i vdekuri do të dijë për vizitën e tij. Dikush i tha: E

si kjo? Tha: Si shkak i pozitës së lartë të ditës së Xhuma.9

Na ka treguar Halid Ibn Haddashi, na ka treguar Xhafer Ibn Sulejmani nga Ebut-Tejjahi

i cili tha: Kthehej Matrefi ditën, por kur ishte dita e Xhuma ai kthehej në mbrëmje (e tha

se e dëgjova Ebut-Tejjahin) duke thënë: Na ka arritur se kamxhiku i tij bënte dritë, një

natë duke ardhur u ndalë te varrezat i hypur në kalin e tij me ç’rast i pa të gjithë pronarët

e varreve të ulur në varret e tyre të cilët thanë: Ja ku është Matrefi i cili vjen në ditë të

Xhuma! Thashë: A dini ju për ditën e xhuma? Thanë: Po, e ne dimë se edhe çfarë

shpezët thonë! Thashë: E çfarë thonë ato? Thanë: Thonë selam, selam (paqe, paqe).10

Më tregoi Muhammed Ibnul-Husejni, më tregoi Jahja Ibn Bekiri, më tregoi El-Fadl Ibn

Muveffek Ibn Halid Ibn Sufjan Ibn Ujejne i cili tha: Kur vdiç babai im u pikëllova

shumë, kështu që shkoja te varri i tij për çdo ditë, pastaj fillova t’i zvogëloj vizitat aq sa

All-llahu dëshiroi, një ditë kur shkova aty duke qenë ulur pranë varrit të tij më kaploi

gjumi, pash sikur varri i babait tim u hap, ai ishte ulur në varrin e tij me qefinë të

shkapërderdhur dhe me pamje të të vdekurve, atëherë unë sikur qajta nga ajo që pashë,

ai më tha: O biri im, çka të pengoi që të vishë tek unë? I thashë: A di ti për ardhjen

time? Tha: Sa herë që ke ardhur unë e kam ditur, kur ti vishe ndihesha mirë, gëzohesha

unë dhe ata që janë rreth meje për shkak të lutjes që na bëje. Tha: Pas kësaj unë e

vizitoja atë shumë herë.11

Më tregoi Muhammedi, më tregoi Jahja Ibn Bestami, më tregoi Uthman Ibn Sevde Et-

Tafavi i cili tha: Nëna e tij ishte adhuruese e devotshme dhe e quanin askete. Tha: Kur i

erdhë vdekja e ngriti kokën në qiell dhe tha: O mbështetja dhe thesari im, Ai që në Të

mbështetem në jetën dhe pas vdekjes time, mos më poshtëro në momentin e vdekjes

time dhe mos më lë të vetmuar në varrin tim. Tha: Ajo vdiç dhe unë shkoja te varri i saj

çdo dite të hhuma, lutesha e kërkoja falje për të si dhe për banorët e tjerë të varreve. Një

ditë e pashë në ëndërr dhe i thashë: Oj nëna ime, si je ti? Tha: O biri im, vërtetë vdekja

ka një fatkeqësi të rëndë, ndërsa unë, duke iu falënderuar All-llahut, jam në një Berzah

(jetë e varrezave) të respektuar ku shtrojmë bimë aromatike, mbështetemi në kolltuqe

7

   Zingjiri I transmetimit është shumë I dobët. Them: Si shkak I mosnjohjes së Jahja Ibn Bestam El-

Musafferit. El-Ukajli tha: Fjalët e tij nuk janë të ruajtura (4/394, 2013). Ebu Hatimi tha: Është I sinqertë.

Kurse Ibn Hibbani tha: Nuk lejohet transmetimi nga ai (El-Mexhruhin, 3/119).

8

  Zingjiri është I dobët (daif). Është përplot me të kotë dhe është vetëm një ëndërr nuk del nga ëndërrat e

pakomentuara.

9

   Zingjiri është shumë I dobtë. Aty gjindet: Abdul-Aziz Ibn Ibban, për të cilin El-Hafidh Ibn Haxheri

tha: I lënë, e përgënjeshtroi Ibn Muini dhe të tjerët (Et-Takrib, 1/507, 1206).

10

   Zingjiri është I dobët. Aty gjindet Halid Ibn Haddashi, Ebul-Hejthem El-Mehbeli, El-Basri, I sinqert

por gabon, (Takrib, 1/212/22).

11

    Zingjiri është I dobët. Aty gjindet El-Fadl Ibn Muveffek Ibn Ebil-Mutteid, Eth-Thekafiju, Ebul-

Xhehm El-Kufiju, I cili është I dobët, (Takrib, 2/112/55).


nga mëndafshi i hollë dhe i trashë derinë Ditën e ringjalljes. I thashë: A ke ndonnjë

nevojë? Më tha: Po. I thashë: Çfarë nevoje ke? U përgjigj: Mos i le vizitën dhe lutjet të

cilat na i bëje sepse unë gëzohem kur ti vjen në ditën e Xhuma, e kur ti nisesh nga

familja jote mua më thonë: Oj askete, ja ky biri yt po vjen, atëherë unë dhe të vdekurit

rreth meje gëzohemi.12

Më tregoi Muhammed Ibn Abdul-Aziz Ibn Sulejmani, na tregoi Bisr Ibn Mensuri i cili

tha: Kur ishte koha e kolerës një njeri vinte te El-Xhubbani dhe dëshmonte namazin e

xhenazeve, kur ngryste ai ndalej në derën e varrezave dhe thoshte: All-llahu ua

lehtësoftë egërsinë tuaj, u mëshiroftë në vetminë tuaj, e kaloftë keqbërësinë tuaj dhe i

pranoftë të mirat tuaja. Ai nuk shtonte më shumë se këto fjalë, tha: Një natë u ktheva te

familja ime pa shkuar te varrezat dhe nuk u luta ashtu si lutesha, e derisa unë isha në

gjumë më erdhën shumë njerëz (në ëndërr) të cilëve u thashë: Kush jeni ju dhe çfarë

nevoje keni? Më thanë: ne jemi pronarët e varrezave. U thashë: Çfarë nevoje keni? Më

thanë: Ti na ke mësuar me hedije (dhurata) kur ktheheshe te familja jote. U thashë: E

cila është ajo hedije? Më thanë: Lutjet të cilat i bëje. U thashë: Unë do ta bëjë prapë atë.

Kështu që pastaj asnjëherë nuk i lash ato.13

Më tregoi Muhammedi, më tregoi Ahmed Ibn Sehli, më tregoi Rishdin Ibn Sa’di nga

një njeri nga Jezid Ibn Ebi Hubejb: Se Sulejm Ibn Umejrin e kishte kapluar nevoja për

derdhjen e ujit derisa kalonte pranë disa varreve, e disa shokë i thanë: Sikur të shkosh

afër këtyre varreve dhe ta kryesh nevojën tënde në ndonjë gropë aty. Ai me këtë rast

qajti dhe tha: SubhanAllah (i lartë e i pastër është All-llahu nga çdo e metë), pasha All-

llahun unë marrohem nga të vdekurit sikur nga të gjallët. E sikur i vdekuri të mos ndinte

këtë, ai nuk do të marrohej nga ai.14

Më shumë se kjo është se i vdekuri di për punët e të gjallëve nga farefisi dhe vëllezërit e

tij, Abdullah Ibnul-Mubareku tha: Më tregoi Thevr Ibn Jezidi nga Ibrahimi nga Ebu

Ejubi i cili tha: Paraqiten veprat e të gjallëve para të vdekurve dhe kur ata shohin ndonjë

të mirë gëzohen, e nëse shohin ndonjë të keqe, thonë: O All-llah, ktheje atë. Ibn Ebud-

Dun’ja përmendi nga Ahmed Ibn Ebul-Hivari i cili tha: Më tregoi Muhammedi vëllau

im i cili tha: Hyri Ubbad Ibn Ubbadi te Ibrahim Ibn Salihu derisa ishte në Palestin dhe i

tha: Më këshillo. Tha: Çfarë të këshilloj, All-llahu të përmirësoftë, më ka arritur se

veprat e të gjallëve u paraqiten të vdekurve nga të afërmit e tyre, prandaj shiko çfarë i

shfaqet të Dërguarit të All-llahut nga punët tua. Atëherë Ibrahimi qajti derisa iu lagë

mjekrra e tij.

Ibn Ebud-Dun’ja tha: Më tregoi Muhammed Ibnul-Husejni, më tregoi Halid Ibn Amr

El-Emeviu, na tregoi Sadekatu Ibn Sulejman El-Xhaferiu i cili tha: Kisha një hidhërim

të shëmtuar, pastaj vdiç babai im, kurse unë u pendova për teprimin tim. Tha: Pastaj

rrëshqita me një rrëshqitje të madhe dhe një natë pashë në ëndërr babain tim i cili më

tha: O biri im, unë nuk kam gëzim më të madh se sa me ty, veprat e tua na shfaqen neve

dhe ne i përngjasojmë ato me veprat e të mirëve, e kur erdhë kjo grua u marrova për së

tepërmi, prandaj mos më pikëllo me këta të vdekur që janë rreth meje. Tha: Pas kësaj e

dëgjoje duke thënë në duan e tij në kohën e paraagimit, e atë e kisha fqi në Kufe, : O Zot

12

13

   Zingjiri është I dobët. Aty gjindet Jahja Ibn Bestami të cilin e përmendëm më herët.

   Nuk ekziston për këtë ndonjë argument I ngritur I cili mund të vërtetohet.

14Zingjiri është I dobët. Aty gjindet Rishdini, Ibn Sa’d Ibn Muflih El-Mehri Ebul-Haxhxhaxh El-

Misrijju, I dobët, Ebu Hatimi I dha përparësi ndaj tij Ibn Luheja, kurse Ibn Junusi tha: Ishte I mirë në fenë

e tij, pastaj e goditi hutia e të mirëve, kështu që përziente fjalët, vdiç më 88 dukepatur 78 vite, (Takrib,

1/251/92).


nga Ti kërkoj të më mundësosh pendimin nga i cili nuk ka kthim, o Ti që i përmirëson

të mirët, o Ti që i udhëzon të humburit dhe o Ti që je Mëshiruesi më i madh.15

Ky është një kapitull në të cilin janë transmetuar gjurmë të shumta nga Sahabët (r.a.),

disa Ensar (banorë të Medinës) të afërm të Abdullah Ibn Ruvahës thonin: O All-llah unë

te Ti kërkoj strehim nga ndonjë vepër e cila më poshtëron tek Abdullah Ibn Ruvaha. Ata

e thonin këtë pasi që kishte rënë shehid Abdullahu.

Këtu mjafton se muslimani i cili i viziton ata quhet vizitor dhe sikur ata të mos dinin për

të nuk do të quhej vizitor, sepse ai i cili vizitohet nëse nuk dinë për atë që e viziton nuk

është e saktë të thuhet: E vizitoi. E kjo është diçka e logjikshme te të gjithë popujt. E

njejta gjë mund të thuhet edhe për përshëndetjen me selam, sepse përshëndetja e atyre

që nuk dinë për atë që i përshëndetë është çështje e pamundur, bazuar në këtë I Dërguari

(s.a.v.s.) e mësoi ummetin e tij që kur t’i vizitojnë varret të thonë: Paqja e All-llahut

qoftë me ju o banorë besimtarë dhe muslimanë, edhe ne me ju do të bashkohemi, All-

llahu i mëshiroftë të parët dhe të fundit tanë dhe tuaj dhe nga All-llahu kërkojmë

shpëtim për ne dhe për ju.16

Përshëndetja e tillë, ai të folurit me ta dhe thirrja janë çështje që i bëhen atij që është

prezent, i cili kupton dhe dëgjon, ata përgjigjen edhe pse këtë nuk e dëgjon muslimani

dhe kur njeriu falet afër tyre ata e shohin, dinë për namazin e tij dhe ia kanë lakminë.

Jezid Ibn Haruni tha: Na tregoi Sulejman Et-Tejmiu nga Ebu Uthman El-Hindiu se Ibn

Sasi doli një ditë në një xhenaze me tesha të holla derisa përfundoi te një varr, tha: I fala

dy reqate pastaj u mbështeta në të dhe pasha All-llahun zemra ime ishte e zgjuar kur

dëgjova një zë nga varri: Largohu nga unë dhe mos më dëmto sepse ju jeni njerëz që

punoni e nuk dini, kurse ne jemi njerëz të cilët dimë por nuk punojmë dhe sikur unë t’i

kem dy reqate sikur tuat do të ishin më të dashura për mua se kjo e kjo. Pra, ky diti për

mbështetjen e këtij njeriu në varr dhe për namazin e tij.17

Ibn Ebud-Dun’ja tha: Më tregoi El-Husejn Ibn Ali El-Axheliu, na tregoi Muhammed

Ibn Es-Salti, na tregoi Ismail Ibn Ijjashi nga Thabit Ibn Sulejmi, na tregoi Ebu Kilabe i

cili tha: Isha duke shkuar prej Shamit në Basre dhe u ndala në një vend pasi që arriti

mbrëmja ku u pastrova dhe i fala dy reqate, pastaj e vendosa kokën time mbi një varr

dhe fjeta, pastaj u zgjova dhe në atë moment pronari i varrit më ankohej duke më thënë:

Më ke dëmtuar që prej mbrëmë, pastaj tha: Ju punoni por nuk dini kurse ne dimë por

nuk kemi mundësi të punojmë, e më pastaj tha: Dy reqate të cilat ti i fale janë më të

mira se krejt bota dhe çka ka në të dhe pastaj tha: All-llahu i shpërbleftë banorët e

dun’jas me çdo të mirë, përcillu atyre nga ne selamin sepse na vie neve në pamje të

dritës nga lutjet e tyre sa malet.18

Më tregoi El-Husejn El-Axheli, më tregoi Abdullah Ibn Numejri, na tregoi Malik Ibn

Meguli nga Mensuri nga Zejd Ibn Vehbi i cili tha: Dola në El-Xhubbane dhe u ula aty

ku më erdhë një njeri i cili e rrafshoi një varr pastaj erdhë dhe u ulë tek unë. I thashë: I

kujtë është ky varr? Tha: I një vallut tim. I thashë: I një vëllaut tënd? Më tha: Vëlla i imi

në fe, e pashë në ëndërr dhe thashë nëse jetove el-hamdu lil-lahi rabbil-alemin

(falënderimi i takon All-llahut Zotit të botëve). Tha: Unë e kam thënë atë dhe sikur të

15

   Zingjiri është shumë I dobët. Aty gjindet Halid Ibn Amr Ibn Muhammed Ibn Abdullah Ibn Seid

Ibnul-As El-Emeviu, Ebu Seid El-Kufiu, të cilin Ibn Muini e cilësoi si gënjeshtar, kurse Salih Xhezere

dhe të tjerët thanë se shpif hadithe, (Takrib, 1/216/60).

16

   E transmetoi Muslimi në (Et-Tahare, 39), Ebu Davudi (3237), Ibn Maxhe (1546), Ahmedi në (El-

Musned, 2/300, 375, 408), El-Bejhekiu në (El-Kubra, 3/411, 7/300), Ibn Es-Sunniju në (Amelul-Jevmi

vel-Lejle, 583).

17

   Zingjiri I tij është I saktë. Transmetuesit e tij janë të besueshëm.

18

   Zingjiri është I dobët. Aty është Ismail Ibn Gajjashi Ibn Sulejm El-Ansiju, Ebu Atebete El-Himsiu, I

besueshëm në transmetimin e tij nga banorët e qytetit të tij, I përzier nga të tjerët, vdiç në vitin 81 apo 82

pasi që kishte kaluar 90 vite, (Takrib, 1/73/541).


kem mundësi ta them atë do të ishte më e dashur për mua se krejt bota e çfarë ka në të.

Pastaj tha: A e pe aty ku më kanë varrosur filani i fali dy reqate dhe sikur unë të kem

mundësi t’i fali ato do të ishin më të dashura për mua se krejt bota e çfarë ka në të.

Më tregoi Ebu Bekr Et-Tejmiu, na tregoi Abdullah Ibn Salihu, më tregoi El-Lejth Ibn

Sa’di, më tregoi Hamid Et-Tavili nga Matref Ibn Abdullah El-Hareshiu i cili tha: Dolëm

te Err-Rrebiu në kohën e tij dhe thamë: Hynëm në ditën e Xhuma që të prezentojmë

namazin e xhumas dhe rruga jonë kalonte pranë varreve. Tha: Ne shkuam dhe e pamë

një xhenaze në varre, thashë: Sikur të shfrytëzojë prezentimin në këtë xhenaze. Tha: U

ndava afër një varri dhe i fala dy reqate të lehta të cilat nuk desha t’i zgjasë, në atë

moment më kaploi gjumi dhe e pashë pronarin e varrit në ëndërr duke më folur i cili më

tha: I fale dy reqate të cilat nuk dëshirove t’i zgjatësh? I thashë: Ashtu ishte. Ai më tha:

Ju punoni por nuk dini kurse ne nuk mund të punojmë dhe sikur të kisha mundësi t’i fali

dy reqate si reqatet e tua do të ishin më të dashura tek unë se krejt bota e çfarë ka në të. I

thashë: Kush janë të varrosurit këtu? Më tha: Të gjithë janë muslimanë dhe të gjithë

janë mirë. I thashë: Kush nga ata është më i miri? Ai sinjalizoi kah një varr, kurse unë

në vetën time thashë: O Zot mundësoma të dal ai nga varri dhe të më flas. Tha: Atëherë

doli nga varri një djalë i ri, të cilit i thashë: A ti je më i miri këtu? U përgjigj: Kështu

kanë thënë. I thashë: E me çka e arrite atë pozitë sepse pasha All-llahun nuk po shoh te

ti ato vite që të them: E arrite atë me kryerjen e shumë Haxheve, Umreve, Xhihadit në

rrugë të All-llahut dhe punë të tjera. Ai më tha: Jamë sprovuar me shumë fatkeqësi, por

më dhuroi All-llahu durim dhe kështu arrita atë pozitë. 19

Këto ëndërra edhe pse nuk mund të jenë valide në vetën e tyre për vërtetim, por meqë

janë të shumta, të cilat nuk mund t’i përfshijë përveç All-llahut, janë pajtuar në këtë

kuptim, ndërsa i Dërguari i All-llahut (s.a.v.s.) tha: “E shoh se ëndërrat tuaja janë

përputhur se ajo (Nata e Kadrit) gjindet në dhjetë netët e fundit”20, e nëse ëndërrat

e besimtarëve përputhen në diçka, atëherë ajo çështje është e barabartë me përputhjen në

transmetim, e si përputhja e tyre në të mirë apo në të keqe dhe atë që muslimanët e

shohin të mirë është e mirë edhe tek All-llahu, ndërsa atë që muslimanët e shohin të

keqe është e keqe edhe tek All-llahu, poashtu ne këtë nuk e vërtetuam vetëm përmes

ëndërrave por edhe përmes argumenteve të tjera të cilat i përmendëm.

Është vërtetuar në Sahih se i vdekuri ndihet mirë me ata të cilët e përcjellin xhenazen e

tij edhe pas varrosjes së tij, kështu transmetoi Muslimi në Sahihun e tij nga Abdurr-

Rrahman Ibn Shemase El-Mehri i cili tha: Ishim pranë Amr Ibnul-Asit në momentet e

vdekjes së tij i cili qajti shumë dhe pastaj e ktheu kokën e tij nga muri, ndërsa biri i tij

filloi t’i thotë: Çfarë të bënë të qashë o babai im, a nuk të përgëzoi i Dërguari i All-

llahut me kështu e kështu, atëherë ai u rikthye me fytyrën e tij dhe tha: Përgatitja më e

mirë që e bëjmë është dëshmia se nuk e meriton adhurimin askush përveç All-llahut dhe

se Muhammedi është i Dërguar i Tij, kurse unë i kalova tri etapa: Do të më shihshe një

ditë kur nuk kishte urrejtës më të madh të Dërguarit të All-llahur se sa unë, e nuk kishte

askush më shumë se unë dëshirë që të mund ta vriste atë dhe sikur unë të vdisja në atë

gjendje do të isha prej banorëve të Zjarrit. Pastaj kur All-llahu vendosi Islamin në

zemrën time, e takova të Dërguarin e All-llahut (s.a.v.s.) të cilit i thashë: Zgjate dorën

tënde që ta japë betimin dhe ai e zgjati dorën e tij, tha: Unë atëherë e tërhoqa dorën

time, e ai më tha: Çështë puna me ty o Amr? I thashë: Dëshirova të kushtëzojë, e ai më

tha: Çfarë dëshiron të kushtëzosh? I thashë: Që të më falë All-llahu, kurse ai më tha: A

19

   Zingjiri I tij është I dobët. Aty gjindet Abdullah Ibn Salih Ibn Muhammed Ibn Muslim El-Xhuheniu,

Ebu Salih El-Misriu, shkruesi I Lejthit, I sinqert me shumë gabime, I saktë në shkrimin e tij, ka qenë I

hutuar (Takrib: 1/423/381).

20E transmetoi Buhariu (1158), Fet’hul-Bari (3/48), Muslimi në (Es-Sijam, 205), Ahmedi në (El-Musned,

2/5, 6/8), Bejhekiu në (El-Kubra, 4/308).


nuk e ke ditur që kalimi në Islam zhdukë çdo gjë para tij, Hixhreti (emigrimi) poashtu

zhdukë çdo gjë para tij dhe se Haxhi poashtu zhdukë çdo gjë para tij? Asnjë njeri nuk ka

qenë më i dashur te unë dhe më i ndritur në sytë e mi se i Dërguari i All-llahut (s.a.v.s.),

nuk mund t’i mbushja sytë e mi me të nga respekti që kisha për të, sikur të pyetesha që

ta përshkruaj atë nuk do të kisha mundësi sepse nuk mund t’i mbushja sytë e mi me të

dhe sikur të vdisja në atë gjendje do të shpresoja të isha nga banorët e Xhennetit, por

pastaj morëm për sipër disa gjëra (udhëheqësi) nuk e di si është gjendja ime në to, e kur

unë të vdes mos të më shoqëroj asnjë vajtuese dhe asnjë zjarrë (për ndriçim), kur të më

varrosni rrafshoni dheun pastaj qëndroni rreth varrit tim aq kohë sa të therret një deve

dhe të shpërndahet mishi i saj që kështu të ndihem mirë me ju dhe të shikoj se si t’u

përgjigjem të dërguarve të Zotit tim.

Ky transmetim vërtetoi se i vdekuri ndihet mirë me ata që janë pranë varrit të tij dhe

gëzohet me ta.21

Është përmendur nga një grup nga të parët (selefi) se kanë lënë porosi që të lexohet

Kur’an në momentin e varrimit. Abdul-Hakku tha: Transmetohet se Abdullah Ibn Omeri

urdhëroi të lexohet te varri i tij sureja El-Bekare. Nga ata që thanë këtë është edhe: El-

Mual-la Ibn Abdurr-Rrahman, kurse imam Ahmedi urrejke një gjë të tillë në fillim

meqë nuk i kishte arritur ndonjë gjurmë pastaj e ndryshoi mendimin.

El-Hilali në El-Xhami në kapitullin mbi leximin e Kur’anit te varret tha: Na tregoi El-

Abbas Ibn Muhammed Ed-Duri, na tregoi Jahja Ibn Meini, na tregoi Mubeshshir El-

Halebi, më tregoi Abdurrahman Ibnul-A’la Ibnul-Lexhlaxhi nga babai i tij i cili tha: Më

tha babai im: Kur unë të vdes më vëndos në lahd (dollapi i varrit) dhe thuaj: Bismil-lah

ve ala Sunneti resulil-lah (s.a.v.s.) - Në emër të All-llahut dhe në Sunnetin e të Dërguarit

të All-llahut (s.a.v.s.), pastaj rrafshone dheun tim dhe lexoma te koka ime fillimin e

sures El-Bekare sepse unë e kam dëgjuar Abdullah Ibn Omerin (r.a.) duke thënë një gjë

të tillë.22

Tha Abbas Ed-Duri: E pyeta Ahmed Ibn Hanbelin të cilit i thashë: A di diçka rreth

leximit të Kur’anit pranë varrit? U përgjigj: Jo. E kam pyetur edhe Jahja Ibn Meinin i

cili më tregoi për këtë hadith.

Tha Hilali: Më tregoi El-Hasen Ibn Ahmed El-Verraku, më tregoi Ali Ibn Musa El-

Haddadi i cili ishte i besueshëm dhe tha: Isha me Ahmed Ibn Hanbelin dhe Muhammed

Ibn Kuddame El-Xhevheriun në përcjelljen e një xhenazeje dhe kur u varros i vdekuri

një njeri i verbër u ul pranë varrit të tij dhe filloi të këndoi Kur’an, atëherë imam

Ahmedi i tha: O ti, leximi i Kur’anit te varri është bidat (risi në fe). Kur dolëm nga

varrezat Muhammed Ibn Kuddame i tha imam Ahmed Ibn Hanbelit: O Ebu Abdullah,

çfarë thua për Mubeshshir El-Halebin? U përgjigj: I besueshëm. I tha: A ke shkruar

diçka prej tij? Tha: Po. Atëherë ai, Mubeshshiri, më tregoi nga Abdurrahman Ibnul-A’la

El-Lexhlaxhi nga babai i tij: Se ai porositi që kur të varroset të këndohet te koka e tij

fillimi i sures El-Bekare dhe fundi i saj. Poashtu i tha: E dëgjova Ibn Omerin (r.a.) duke

porositur një gjë të tillë. Atëherë imam Ahmedi i tha: Kthehu dhe thuaj atij njeriu le të

lexoj.23

El-Hasen Ibnus-Sabbah Ez-Zaferani tha: E pyeta Shafiiun për këndimin e Kur’anit

pranë varrit dhe ai tha: Nuk ka të keqe.

Poashtu përmendi El-Hilali nga Esh-Shabiu se tha: Kur Ensarëve (banorëve të Medinës)

u vdiste dikush shkonin te varri i tij dhe i këndonin Kur’an. Tha: Më tregoi Ebu Jahja

21

22

   E transmetoi Muslimi në (El-Iman, 192) dhe Ahmedi në (El-Musned, 4/199).

   Zingjiri është shumë I dobët. Aty gjindet Mubeshshir Ibn Ubejd El-Himsi, Ebu Hafs, I lënë, imami

Ahmedi tha për të se shpifë hadithe (Takrib, 2/228/907).

23

   Zingjiri është I dobët. Muhammed Ibn Kuddame El-Xhevheriu, Ebu Xhafer El-Bagdadiu, ishte I

lehtë, tolerues (Takrib, 2/201/363).


En-Nakidi i cili tha: E dëgjova El-Hasen Ibnul-Xhereviun i cili tha: Kalova pranë varrit

të një motres time të cilës i këndova kaptinën Tebareke (El-Mulk) dobia e të cilës është

e njohur, pastaj më erdhë një njeri dhe më tha: E pashë motrën tënde në ëndërr duke më

thënë: All-llahu e shpërbleftë me të mirë Ebu Aliun sepse pata dobi nga ajo që më

këndoi.

Më tregoi El-Hasen Ibnul-Hejthemi i cili tha: E dëgjova Ebu Bekr Ibnul-Atresh Ibn

Bint Ebi Nasr Ibnut-Temmar i cili tha: Një njeri vinte te varri i nënës së tij në ditën e

xhuma dhe e këndonte aty suren Jasin, në disa ditë të tij erdhë dhe e këndoi suren Jasin

pastaj tha: O All-llah, nëse i ke ndarë kësaj sure sevap, ndaje atë në banorët e këtyre

varrezave. Kur arriti Xhumaja tjetër erdhë një grua dhe tha: A ti je filani i biri i filanes?

Tha: Po. Atëherë ajo tha: Mua më vdeku një vajzë e imja të cilën e pashë në ëndërr të

ulur në buzë të varrit të saj dhe i thashë: Çfarë të bëri të ulesh këtu? Më tha: Filani i biri

i filanes erdhë te varri i nënës së tij, e këndoi suren Jasin dhe ia dhuroi sevapin e saj

banorëve të varreve, kështu që na goditi aroma e saj, apo na u falën gjynahet, apo diçka

të ngjashme.

Te Nesaiu dhe te të tjerët transmetohet në hadithin e Makil Ibn Jesar El-Muznit se i

Dërguari (s.a.v.s.) tha: “Këndone suren Jasin te të vdekurit tuaj”24. Me këtë mund të

jetë për qëllim këndimi i saj kur njeriu është duke vdekur, sikurse thënia e tij (s.a.v.s.):

“Shqiptonjau të vdekurve tuaj (atyre që janë duke vdekur) La ilahe il-lAll-llah”25,

poashtu mund të jetë për qëllim këndimi i saj te varri, kurse mendimi i parë është më i

qartë për disa aspekte:

     1- Kjo thënie e tij (s.a.v.s.) është e ngjashme me thënien: Shqiptonjau të

        vdekurve tuaj La ilahe il-lAll-llah.

     2- Dobia e atij që është duke vdekur me këtë sure, meqë në të përmendët Tevhidi

        (njëshmëria e All-llahut), vendkthimi, përgëzimi me Xhennet për monoteistët

        dhe lakmia e atij që vdiç duke thënë: “Atij i është thënë: “Hyn në Xhennet!” E

        ai tha: “Ah, sikur ta dinte populli im. Për atë se më fali Zoti im dhe më bëri prej

        të nderuarve!” /Jasin : 26-27/. E me këtë gëzohet shpirti kështu që e dëshiron

        takimin me All-llahun dhe Ai e dëshiron takimin me të sepse kjo sure është

        zemra e Kur’anit dhe ajo ka veçanti të çuditshme kur këndohet pranë atij që

        është duke dhënë shpirt.

        Ebul-Ferexh Ibnul-Xhevziu përmendi duke thënë: Ishim tek imami ynë Ebul-

        Vakt Abdul-Evvel kur ai ishte duke dhënë shpirt, momenti i fundit i yni me të

        ishte kur ai shikoi në qiell, buzëqeshi dhe tha: “Ah, sikur ta dinte populli im. Për

        atë se më fali Zoti im dhe më bëri prej të nderuarve!”, pastaj vdiç.

     3- Ky është një veprim dhe traditë e njerëzve në të kaluarën dhe tani, e këndojnë

        suren Jasin në momentin e vdekjes.

     4- Sikur Sahabët (r.a.) të kishin kuptuar nga fjala e tij (s.a.v.s.): “Këndone suren

        Jasin te të vdekurit tuaj”, që të këndohet ajo te varri, nuk do ta lënin atë kurse

        kjo çështje ishte traditë dhe shumë e njohur në mes tyre.

     5- Dobia e tij me dëgjimin e saj, si dhe përqëndrimi i zemrës e i mendjes së tij me

        leximin e saj në momentet e fundit në këtë botë, kjo është për qëllim, kurse për

        leximin e saj te varri i tij nuk shpërblehet sepse sevapi fitohet me këndimin apo

        dëgjimin e saj, e cila gjë është vepër e mirë dhe veç është ndërprerë nga i

        vdekuri.

24

   Hadithi është I dobët. E transmetoi Nesaiu në (El-Jevm vel-Lejle, 1082), Ibn Maxhe (1448), Ebu

Davudi (3121). Esh-Shejh El-Albani e konsideroi të dobët, shiko: Hadithet e dobëta te Ibn Maxhe (308).

25E transmetoi Muslimi në (El-Xhenaiz, 201), Nesaiu (4/5), Ibn Maxhe (1446), Bejhekiu në “El-Kubra”

(3/383) dhe Hadithet Sahiha (1/759).


El-Hafidh Ebu Muhammed Abdul-Hakk El-Eshbili foli për këtë e tha: Përmendja e

asaj që transmetohet se të vdekurit pyesin për të gjallët, se dinë për thëniet dhe

veprat e tyre, pastaj tha: Ebu Omer Ibn Abdul-Berri transmetoi nga Ibn Abbasi r.a.

se Muhammedi (s.a.v.s.) tha: “Sa herë që një njeri kalon pranë varrit të vëllaut

të tij besimtar të cilin e njihte dhe e përshëndet atë me selam, ai do ta njehë atë

dhe do t’i kthejë selamin”. Këtë hadith e transmeton edhe Ebu Hurejre të ngritur te

I Dërguari (s.a.v.s.), tha: “...e nëse nuk e ka njohur dhe e përshëndet me selam do

t’ia kthejë atij selamin”.

Poashtu tha se transmetohet nga Aishja (r.a.) se I Dërguari i All-llahut (s.a.v.s.) tha:

“Sa herë që një njeri e viziton varrin e vëllaut të tij dhe ulet aty, ai (i vdekuri)

do të ndihet mirë me prezencën e tij derisa të shkoi”26.

El-Hafidh Ebu Muhammedi mori për argument në këtë kapitull atë që transmetoi

Ebu Davudi në Sunenin e tij nga Ebu Hurejre (r.a.) i cili transmetoi se Muhammedi

(s.a.v.s.) tha: “Nuk ka asnjë që më përshëndet mua me selam përveçse All-llahu

do të ma rikthejë shpirtin tim që t’ia kthejë selamin”. Ai poashtu tha: Sulejman

Ibn Neimi tha: E pashë të Dërguarin e All-llahut (s.a.v.s.) në ëndërr dhe i thashë: O I

Dërguar i All-llahut, a i kupton këta të cilët vinë te ti dhe të përshëndesin me selam?

Më tha: Po dhe ua kthejë selamin27. Poashtu ai tha: Ai (s.a.v.s.) i mësonte Sahabët

(r.a.) kur të hynë në varreza të thonë: “Es-Selamu Alejkum (paqja qoftë me ju) o

banorë të këtyre shtëpive”. Kjo argummenton se i vdekuri dinë për selamin e atij

që e përshëndet dhe për lutjen e atij që lutet.

Ebu Muhammedi tha: Përmendet nga El-Fadl Ibnul-Muffeku se tha: Shkoja te varri i

Ebul-Murres disa herë, një ditë dëshmova një xhenaze në varrezat ku ishte varrosur

ai kështu që shpejtova për një nevojë timen dhe nuk shkova te varri i tij, në mbrëmje

e pashë në ëndërr dhe më tha: O biri im përse nuk më erdhe? I thashë: O babai im, a

e di ti kur unë vijë? Tha: Po, pasha All-llahun o biri im, unë vazhdojë të të shikoj

kur shfaqesh te El-Kantereja (vend i caktuar) derisa të vishë tek unë dhe të ulesh te

varri im, pastaj ngritesh dhe unë të shikoj derisa të kalosh El-Kanteren28.

Ibn Ebud-Dun’ja tha: Më tregoi Ibrahim Ibn Bishar El-Kufiu i cili tha: Më tregoi El-

Fadl Ibnul-Muffeku dhe përmendi këtë rrëfim.

Është vërtetuar se Amr Ibn Dinari tha: Nuk ka asnjë të vdekur përveçse di për atë që

ndodhë në familjen e tij pas tij dhe kur ata e pastrojnë dhe i vendosin qefinin ai i

shikon ata29.

Poashtu është vërtetuar se Muxhahidi tha: Njeriu përgëzohet në varrin e tij për

mirësinë e fëmijës së tij pas tij30.

KAPITULL

Këtë e argumenton poashtu veprimi që ka rrjedhur në mesin e njerëzve në të

kaluarën dhe tani kur ia thonë Tallkinin (thënien La ilahe il-lAll-llah) te varri i tij, e

sikur ai të mos dëgjonte atë dhe të mos përfitonte nuk do të kishte dobi, do të ishte

kotësi dhe është pyetur imam Ahmedi, All-llahu e mëshiroftë, për të, e ai e

konsideroi të mirë (istihsanehu) dhe e mori argument për veprim.

Transmetohet për Tallkinin një hadith i dobët të cilin e përmendi Taberani në

Mu’xhemin e tij në hadithin e Ebu Umames i cili transmetoi se Muhammedi

(s.a.v.s.) tha: “Kur ndonjëri nga ju vdes dhe t’i keni rrafshuar dheun atij, le të

ngritet ndonjëri nga ju te koka e tij pranë varrit të tij dhe pastaj le të thotë: O

26

27

   I dobët. E transmetoi Ibn Asakiri në “Tarih” (7/292).

   Kjo është vetëm një ëndërr e cila nuk mund të jetë argument.

28

   Them: Kjo është vetëm një ëndërr, nuk mund të jetë argument.

29

   Them: Kjo është thënie e një tabiiu, nuk mund të jetë argument.

30

   Them: Kjo është thënie e një tabiu, nuk mund të jetë argument.


filan i biri i filanes sepse ai do të dëgjoi dhe do të përgjigjet, pastaj le të thotë së

dyti: O filan i biri i filanes, atëherë ai (i vdekuri) do të ulet, pastaj le të thotë së

treti herë: O filan i biri i filanes, ai do të thotë: Udhëzona All-llahu të

mëshiroftë, por ju këtë nuk e dëgjoni, pastaj le t’i thotë: Përkujto atë që dole

me të nga kjo dun’ja: Dëshminë se nuk ka zot tjetër përveç All-llahut, se

Muhammedi është I Dërguar i Tij dhe se ti je i kënaqur me All-llahun Zot, me

Islamin fe, me Muhammedin pejgamber dhe me Kur’anin imam, atëherë

Munkeri dhe Nekiri (dy melekët e varrit) largohen nga ai dhe thonë: Të

largohemi nga këtu, çfarë të bëjmë te ky kur i është thënë argumenti i tij,

atëherë All-llahu dhe i Dërguari i Tij janë diskutuesit për të. Një njeri i tha: O I

Dërguar i All-llahut, e nëse nuk i dihet emri i nënës së tij? Tha: E fton në emër

të nënës së tij, Havas”31.

Ky hadith edhe pse nuk është i saktë, vazhdimësia e veprimit me të në fshatra dhe

qytete pa kurrfarë mohimi është i mjaftueshëm për veprimin me të. Poashtu All-

llahu nuk do të lejonte që një ummet në Lindje e në Perëndim të tokës të praktikonte

një traditë të tillë, kurse ky ummet është nga ummetet më të mençura dhe me

njohuritë më të bollshme, si do të ndodhte që t’i flitet atij që nuk dëgjon dhe nuk

kupton, ta pëlqejnë këtë dhe mos ta refuzoj asnjë refuzues, madje edhe ta pasojnë

njëri-tjetrin në të, e sikur ai të mos dëgjonte kjo do të ishte në pozitën e atij që i flet

dheut, drurit apo gurit. Por këtë edhe pse e pëlqeu një, shumica e dijetarëve e

konsiderojnë të keqe dhe e refuzojnë.

Transmetoi Ebu Davudi në Sunenin e tij me një zingjir të mjaftueshëm se I Dërguari

i All-llahut (s.a.v.s.) prezentoi në një xhenaze të një njeriu dhe kur ai u varros tha:

“Lutuni për vëllaun tuaj që All-llahu ta përforcoi sepse ai tani pyetet”32, pra ai

lajmëroi se atëherë ai pyetet, e nëse ai pyetet, atëherë edhe e dëgjon Tallkinin.

Poashtu është vërtetuar se Muhammedi (s.a.v.s.) tha: “I vdekuri i dëgjon trokitjet

e këpucëve të tyre kur ata largohen”33. Abdul-Hakku përmendi nga disa të

devotshëm se njëri nga ata tha: Më vdiç një vëlla i imi të cilin e pashë në ëndërr dhe

i thashë: O vëllai im, si ka qenë gjendja jote kur je vendosur në varrin tënd? Ai u

përgjigj: Më erdhë dikush me gaca të zjarrta dhe sikur një njeri të mos lutej për mua

do të shkatërrohesha.

Shebib Ibn Shejbe tha: Më porositi nëna ime në momentin e vdekjes duke më thënë:

O biri im, kur të më varrosni ndalu te varri im dhe thuaj: Oj nëna e Shebibit thuaj La

ilahe il-lAll-llah. Kur e varrosa atë u ndala te varri i saj dhe thashë: Oj nëna e

Shebibit thuaj La ilahe il-lAll-llah, pastaj shkova. Në mbrëmje e pashë në ëndërr dhe

më tha: O biri im, gati u shkatërrova sikur të mos më zinte La ilahe il-lAll-llah, pra

ti vërtetë e ruajte porosinë time34.

Ibn Ebud-Dun’ja përmendi nga Temadir bintu Sehl, gruaja e Ejub Ibn Ujejnes, e cila

tha: E pashë Sufjan Ibn Ujejnen në ëndërr i cili më tha: All-llahu e shpërbleftë

vëllaun tim Ejubin nga unë me çdo të mirë sepse ai më viziton shpesh dhe sot ka

qenë tek unë. Tha Ejubi: Po kam qenë tek ai sepse sot kalova kah El-Xhebbaneja

kështu që shkova edhe te varri i tij35.

31

   Zingjiri është I dobët. E përmendi El-Hejthemiu në “Mexhmeuz-Zevaid” (2/324) dhe “El-Mugni”

nga Hamlul-Esfar të El-Irakiut (4/176).

32Zingjiri është I mirë. E transmetoi Ebu Davudi (3221), Hakimi në “El-Mustedrek” (1/370) me këtë

thënie: “Kërkoni falje për vëllaun tuaj dhe lutuni që All-llahu ta përforcoi, sepse tani ai pyetet”.

33E transmetoi Muslimi në (El-Xhenne, 71), Ahmedi në “El-Musned” (2/445), Hatibi në “Tarih” (2/46)

dhe Ibn Hibbani (77).

34

   Zingjiri I tij është I dobët. Aty gjindet Shebib Ibn Shejbe (Takrib, 1/346).

35

   Kjo është vetëm një ëndërr, nuk mund të jetë argument.


Poashtu është vërtetuar nga Ammad Ibn Seleme nga Thabiti nga Shehr Ibn Havshebi

se Sa’b Ibn Xhuthame ishte i vëllazëruar me Avf Ibn Malikun dhe Sa’b i tha Avfit:

O vëllau im, cili të vdesim i pari nga ne do t’i shfaqemi njëri-tjetrit (në ëndërr). Tha:

Pse, a ka mundësi të ndodhë kjo? Tha: Po. Pasi vdiç Sa’bi, Avfi pa në ëndërr sikur

ai i erdhë dhe i tha: O vëllau im! Ky i tha: Urdhëro. I tha: Çfarë ndodhi me ju? Tha:

Na u falë neve pasi që kaluam fatkeqësive. Tha: E pashë një shenjë të zezë në qafen

e tij dhe i thashë: O vëllau im, çështë kjo? Tha: Dhjetë dinarë të cilët i mora nga

filan hebreu dhe janë në karnin tim, jepjani ato atij dhe dije o vëllau im se çfarëdo

ndodhie që ka ndodhë në familjen time pas vdekjes time unë kam informata për të,

madje edhe për macen e cila ka ngordhur para disa dite, si dhe dije se bija ime do të

vdes pas gjashtë ditësh kështu që silluni me të mirë. Kur gdhiva thashë: Vërtetë këtu

ka shenja, kështu që shkova te familja e tij dhe ata më thanë: Mirë se erdhe o Avf, a

kështu bëni me të mbeturit e vëllezërve tuaj, nuk na ke ardhur prej se ka vdekur

Sa’bi. Tha: Shkova dhe shfaqa arsye ashtu si bëjnë njerëzit, e shikova karnin, pastaj

e zbrita atë dhe e zbraza kështu që e gjeta në të qesen në të cilën ishin dinarët, pastaj

shkova me to te hebreu dhe i thashë: A ke patur diçka tënden te Sa’bi? Tha: All-

llahu e mëshiroftë Sa’bin, ai ishte nga shokët më të zgjedhur të Dërguarit të All-

llahut (s.a.v.s.), ato janë të tij. I thashë: Gjithsesi do të më tregosh. Tha: Po, ja kam

huazuar dhjetë dinarë. E unë ia hodha ato dhe ai tha: Këto janë vetë ato pasha All-

llahun. Thashë: Kjo është shenja e parë.

Tha: U thashë se a ka ndodhur te ju ndonjë ndodhi pas vdekjes së Sa’bit dhe ata më

thanë: Po, ka ndodhur kështu e kështu. U thashë: Po tjetër diçka? Më thanë: Po, edhe

një macë e cila na ka ngordhur qe disa ditë. Thashë: Kjo është shenja e dytë.

U thashë: Ku është vajza e vëllaut tim? Thanë: Është duke luajtur. Kur shkova tek

ajo e preka dhe e gjeta se kishte temperaturë, kështu që u thashë: Kërkoni porosi të

mirë nga ajo. Ajo vdiç pas gjashtë ditëve36.

Kjo tregon fikhun (kuptimin e thukët) e Avfit, All-llahu e mëshiroftë, ai ishte nga

Sahabët, e kreu porosinë e Sa’b Ibn Xhuthames pas vdekjes së tij, e kuptoi

vërtetësinë e thënies së tij përmes shembujve me të cilët ai e informoi se dinarët janë

dhjetë dhe janë në karn, pastaj e pyeti hebreun dhe fjala e tij u përputhë me ëndërrën

e tij kështu që Avfi u bindë në vërtetësinë e kësaj çështjeje, prandaj ia dorëzoi

dinarët hebreut, e ky është pra fikh (dituria e thellë) i cili i takon njerëzve më të ditur

dhe më të mençur, e ata janë As’habët e të Dërguarit të All-llahut (s.a.v.s.) dhe

ndoshta shumë nga të vonshmit e urrejnë këtë e thonë: Si i lejohet Avfit që t’i bartë

dinarët nga trashëgimia e Sa’bit te hebreu duke u bazuar në një ëndërr kur ato janë të

jetimëve dhe trashigimtarëve të tij?

I ngjashëm me këtë fikh, me të cilin i veçoi All-llahu nga njerëzit e tjerë, është edhe

rrëfimi i Thabit Ibn Kajsit nga Shemasi, të cilën e përmendi Ebu Omer Ibn Abdul-

Berr dhe të tjerët, tha Ebu Omeri: Na tregoi Abdul-Varith Ibn Sufjani, na tregoi

Kasim Ibn Asbegu, na tregoi Ebuz-Zinba Ruh Ibnul-Ferexhi, na tregoi Seid Ibn

Ufejri dhe Abdul-Aziz Ibn Jahja El-Medini, na tregoi Malik Ibn Enesi nga Shihabi

nga Ismail Ibn Muhammed Ibn Thabit El-Ensariu nga Thabit Ibn Kajsi nga Shemasi

se i Dërguari i All-llahut (s.a.v.s.) i tha: “O Thabit, a nuk je i kënaqur që të jetosh

falënderues, të vritesh shehid dhe të hysh në Xhennet”37. Maliku tha: Thabit Ibn

Kajsi ra shehid në Betejën e Jemames.

36

   Zingjiri është I dobët. Aty gjiindet Shehr Ibn Havsheb El-Eshariu, Esh-Shamiu, shërbëtori I Esma

bint Jezid Ibnus-Seken, I sinqertë, me shumë iluzione, vdiç në vitin e 12 (Takrib, 1/355/112).

37Zingjiri është I dobët. E transmetoi Hakimi në “El-Mustedrek” (3/234) e përmendi si të saktë, e

pëlqeu në këtë edhe Dhehebiu. Them: E vërtetë është ajo që tha Ibn Ebi Hatimi në përshkrimin e tij: Nuk


Ebu Amri tha: Transmetoi Hisham Ibn Ammari nga Sadeka Ibn Halidi, na tregoi

Abdurrahman Ibn Jezid Ibn Xhabiri i cili tha: Më tregoi Ata El-Hurasani i cili tha:

Më tregoi bija e Thabit Ibn Kajs Ibn Shemasit e cila tha: Kur zbriti ajeti: “O ju që

keni besuar, mos e ngritni zërat tuaja mbi zërin e të Dërguarit...” (El-Huxhurat : 2),

hyri Ebu Habije në shtëpinë e tij dhe e mbylli derën, kështu që i humbi të Dërguarit

të All-llahut (s.a.v.s.) dhe dërgoi dikë që të pyet për çështjen e tij? Tha: Unë jam një

njeri me zë të fuqishëm dhe kam frikë që të më shkatërrohet puna ime. I Dërguari

(s.a.v.s.) i tha: Ti nuk je prej tyre, por ti do të jetosh në mirësi dhe do të vdesësh në

mirësi. Pastaj All-llahu i madhëruar e zbriti ajetin: “...All-llahu nuk e do asnjë

arrogant që u lavdërohet të tjerëve” (El-Hadid : 23), ai prapë e mbylli derën e tij

dhe filloi të qajë, kështu që prapë e humbi I Dërguari i All-llahut (s.a.v.s.) dhe e

dërgoi dikë që të pyet për të, e ai tha: O I Dërguar i All-llahut, unë e dua bukurinë

dhe dëshiroj ta udhëheqi popullin tim. Ai (s.a.v.s.) iu përgjigj: Ti nuk je prej tyre,

por do të jetosh falënderues, do të vdesësh shehid dhe do të hysh në Xhennet. Tha:

Kur ndodhi Beteja e Jemames ai doli me Halid Ibnul-Velidin në ballafaqim të

Musejlemes (profetit të rrejshëm), e kur u takuan ballpërball me armikun Thabiti

dhe Salimi, i cili ishte shërbëtor i Ebu Hudhejfes, thanë: Nuk luftonim kështu me të

Dërguarin e All-llahut (s.a.v.s.), pastaj secili nga ata gropuan nga një grop, u

përqëndruan aty dhe luftuan derisa u vranë dhe atë ditë Thabiti kishte në vetën e tij

një mburojë të shtrenjtë, e aty pranë kaloi një musliman dhe ia mori atë dhe derisa

një prej muslimanëve ishte në gjumë, i erdhë në ëndërr Thabiti dhe i tha: Po të

porosis me një porosi dhe kujdes të thuash: Kjo është vetëm një ëndërr dhe mos ta

kryesh atë! Kur unë vdiça mbrëmë kaloi kah unë një musliman dhe e mori mburojën

time, e shtëpia e tij është nga shtëpitë e fundit të njerëzve, te tenda e tij gjindet një

kali i gjatë të cilin mund ta pasojnë të tjerët, mbi mburojë e ka vendosur një kusi,

kurse mbi atë kusi është ulur një njeri, urdhëroje Halidin që ta dërgoi dikë të ma

marrë mburojën time dhe kur të arrish në Medine te zëvendësi i të Dërguarit të All-

llahut (s.a.v.s.), kishte për qëllim Ebu Bekr Es-Siddikun (r.a.), thuaji atij: Se unë

kam borxh kaq e kaq dhe se filan robi i im, e filan robi janë të liruar. Ky njeri shkoi

te Halidi dhe i tregoi për atë që kishte parë në ëndërr, kështu që Halidi dërgoi dikë

dhe e morën atë mburojë, e pasi që i treguan Ebu Bekrit (r.a.) për ëndërrën që ai

kishte parë ai e lejoi vasijetin (porosinë) e tij. Tha: E nuk dimë dikë që i është lejuar

vasijeti i tij pas vdekjes së tij përveç Thabit Ibn Kajsit, All-llahu e paqë mëshiru38.

Halidi, Ebu Bekr Es-Siddiku dhe Sahabët (r.a.) u pajtuan që të veprojnë në bazë të

kësaj ëndërre, të zbatojnë porosinë dhe të marrin mburojën nga ai që e kishte në

dorë, e ky pra është fikh i pastërt. E nëse Ebu Hanifja, Ahmedi dhe Maliku pranojnë

thënien e njërit akuzues nga bashkëshortët në atë që është në dobi të njërit nga ata

bazuar në ndonjë argument të saktë të tij, atëherë ajo ka më shumë përparësi.

Poashtu Ebu Hanifja e pranoi thënien e akuzuesit për murin me ekzistimin e

qerpiqëve të pjekur përskaj tij dhe të litarëve lidhës. Pastaj All-llahu e ka lejuar

dënimin e gruas me benë e burrit dhe me ndonjë arsye që mund të jetë e

bashkangjitur me të.

është përmendur për të kurrfarë akuze apo verifikimi, ai pra është I panjohur. E transmetoi Abdurr-

Rrezzaku në “El-Musannef” (20425).

38Zingjiri është I dobët. E transmetoi Hejthemiu në “Mexhmeuz-Zevaid” (9/321), ia përshkruajti

Taberanit. Aty gjindet Ebu Thabit Ibn Kajs Ibn Shemasi të cilin nuk e kam njohur, por tha: Më tregoi

babai im Thabit Ibn Kajsi, e sikurse shihet ai është Sahabij. E transmetoi Hakimi në “El-Mustedrek”

(3/235) dhe heshti për të. Kështu e pëlqeu edhe Dhehebiu. Them: Por unë nuk kam gjetur askend që foli

për jetën e vajzës së Thabitit, kurse Ata El-Hurasani është përplotë iluzione.


E më shumë se kjo është edhe vrasja e atij që është bërë be kundër tij në rastin e

betimit të akuzuesve me ekzistimin e ndonjë arsyeje të qartë të përzierjes së tij (në

rast vrasjeje). Poashtu All-llahu i madhëruar e ka bërë ligj pranimin e thënieve të

akuzuesve për trashëgimin e të vdekurit të tyre nëse ai vdes në udhëtim dhe nëse u

ka lënë porosi dy njerëzve nga jomuslimanët, pastaj trashëgimtarët kanë vërejtur

tradhtinë e dy personave të cilëve u është lënë porosia dhe ata betohen në All-llahun

se e meritojnë, kështu që betimet e tyre janë më të rëndësishme se betimet e

trashëgimtarëve dhe këtë çështje e zbriti All-llahu i madhëruar në fund të sures El-

Maide, e cila është prej sureve të fundit të zbritura, e të cilën nuk e anuloi asgjë dhe

me të punuan Sahabët (r.a.).

Ky pra është argument se në pasuri mund të gjykohet me rastin e ekzistimit të

dyshimit në përzierje (levth – ndotjes, zhytjes) sepse nëse lejohet gjaku me dyshim

të përzierjes pas betimit, atëherë të gjykohet me dyshim të përzierjes, e që janë

arsye të hapta, në pasuri ka më shumë përparësi.

Sipas kësaj punuan udhëheqësit e drejtësisë në nxjerrjen e gjërave të vjedhura nga

vjedhësit saqë shumë nga ata që e urrejnë këtë kërkojnë ndihmë nga ata kur u

vjedhet pasuria e tyre.

All-llahu i madhëruar na tregoi për dëshmitarin i cili dëshmoi në rastin e Jusufit të

sinqertë (a.s.) dhe gruas së udhëheqësit, ai gjykoi me ekzistimin e një arsyeje në

sinqeritetin e Jusufit (a.s.) dhe e përgënjeshtroi gruan. Pra, All-llahu i madhëruar

nuk ia urrejti këtë, por na tregoi për të duke e vërtetuar atë.

Poashtu i Dërguari i All-llahut (s.a.v.s.) na tregoi se pejgamberi Sulejman Ibn Davud

(a.s.) gjykoi në mes dy grave të cilat pretenduan secila se fëmija është i saj, ai gjykoi

se fëmija është i më të resë me arsyen që iu shfaqë atij pasi që u kishte thënë: Ma

bini një thikë që ta ndajë atë mes jush dhe kjo e detyroi më të madhen të thotë: Po,

unë pajtohem me këtë, kështu ajo dëshironte të gëzohej që edhe më e reja ta humbë

birin e saj, ndërsa ajo tjetra e cila ishte më e re tha: Mos e bë atë sepse fëmiu është i

kësaj. Atëherë Sulejmani a.s. gjykoi se fëmiu është i më të resë si i shkak i mëshirës

dhe dashurisë që gjindej në zemrën e saj saqë ia dhuroi atë asaj tjetrës, e në këtë

mënyrë ai fëmijë mbetet gjallë dhe ajo mund ta shohë atë39.

Këto pra janë nga gjykimet më të mira e më të drejta, e Sheriati Islam (legjislacioni)

vërteton diç të tillë dhe dëshmon vërtetësinë e tyre. Dhe mos është gjykimi me

njohjen e gjurmëve dhe i bashkangjitjes së përkatësisë përveç mbështetjes në arsye

të dyshimta me gjithë paqartësinë dhe fshehtësinë e saj në të shumtën e rasteve.

Me këtë kemi për qëllim se arsyet të cilat kanë ekzistuar në ëndrrën e Avf Ibn

Malikut dhe në rrëfimin e Thabit Ibn Kajsit nuk mungojnë nga shumë ato arsye,

madje ato janë më të fuqishme se vetë ekzistimi i qerpiqëve, litarëve dhe aftësisë së

plaqkave në rastin e akuzuesit kundër tjetrit në çështjen e bashkëshortëve dhe

prodhuesve, kjo pra është e qartë pa ekzistuar kurrfarë sekreti, si dhe natyrshmëria e

njerëzve e mendjet e tyre dëshmojnë vërtetësinë e tyre, ndërsa All-llahut i takon

pëlqimi.

Poashtu është për qëllim që t’i përgjigjemi pyetësit se nëse i vdekuri mund të dijë

kësi lloj detajesh, atëherë dija e tij për vizitën e të gjallit, përshëndetjen dhe lutjen e

tij ka më tepër përparësi.

ÇËSHTJA E DYTË

A TAKOHEN, A VIZITOHEN DHE A BISEDOJNË SHPIRTAT E TË

VDEKURVE APO JO?

39

E transmetoi Buhariu (3427), Fet’hul-Bari (6/528) dhe Muslimi (El-Akdije, 20).


Edhe kjo është një çështje e ndershme dhe me rëndësi të madhe kurse ne pergjigjemi

duke thënë se: Shpirtat janë dy lloj: Shpirta të dënuar dhe shpirta të begatuar.

Shpirtat e dënuar: Janë në preokupim të mjaftueshëm të dënimit që të vizitohen dhe

që të takohen. Ndërsa shpirtat e begatuar janë të liruar e të paburgosur, takohen,

vizitohen dhe bisedojnë për atë që ka ndodhë në dun’ja dhe që do të ndodhë me

banorët e dun’jas dhe çdo shpirt është me shokun e tij që është i barabartë në punën

e tij, ndërsa shpirti i të Dërguarit tonë, Muhammedit (s.a.v.s.), është në shoqërinë më

të lartë, e All-llahu i madhëruar thotë: “E kushdo që i bindet All-llahut dhe të

Dërguarit, të tillët do të jenë së bashku me ata që All-llahu i shpërbleu: (me)

pejgmberët, besnikët e dalluar, dëshmorët dhe me të mirët. Sa shokë të mirë janë

ata!” (En-Nisa : 69). Ky shoqërim është i vërtetuar në dun’ja, në Berzah (jetën e

varrezave) dhe në botën e shpërblimit (në ahiret), si dhe njeriu do të jetë me atë që e

do në të tri këto shtëpi.

Transmetoi Xheriri nga Mensuri nga Ebid-Duha nga Mesruki i cili tha: Thanë

Sahabët e Muhammedit (s.a.v.s.): Ne jemi me ty në këtë dun’ja, por kur ti të vdesësh

do të ngritesh më lartë se ne dhe ne atëherë nuk do të shohim më, atëherë All-llahu i

madhëruar e zbriti këtë ajet: “E kushdo që i bindet All-llahut dhe të Dërguarit, të

tillët do të jenë së bashku me ata që All-llahu i shpërbleu: (me) pejgamberët,

besnikët e dalluar, dëshmorët dhe me të mirët. Sa shokë të mirë janë ata!”.

Sha’biu tha: Erdhë një njeri nga Ensarët duke qajtur te I Dërguari i All-llahut

(s.a.v.s.) dhe ai e pyeti: “Çfarë të bënë të qashë o filan?”, ai tha: O I Dërguar i All-

llahut, pasha Atë që nuk ka zot tjetër përveç Tij, ti je më i dashur te unë se familja

dhe pasuria ime, pasha Atë që nuk ka zot tjetër përveç Tij, ti je më i dashur te unë se

vetja ime, unë dhe familja ime të përmendim dhe nuk qetësohem derisa të shoh, e

kujtova vdekjen tënde dhe vdekjen time, e kuptova se të shoqërojë në këtë dun’ja,

por ti në botën e ardhme do të ngritesh në pozitën e pejgamberëve kurse unë nëse hy

në Xhennet do të jemë në një pozitë më të ulët se pozita jote. I Dërguari i All-llahut

(s.a.v.s.) nuk i kthejë kurrfarë përgjigje, atëherë All-llahu i madhëruar e zbriti këtë

ajet: “E kushdo që i bindet All-llahut dhe të Dërguarit, të tillët do të jenë së bashku

me ata që All-llahu i shpërbleu: (me) pejgamberët, besnikët e dalluar, dëshmorët

dhe me të mirët. Sa shokë të mirë janë ata!”, deri te fjala e Tij: “Ky shpërblim i

madh është prej All-llahut. Mjafton që All-llahu di më së miri” (En-Nisa : 70).

All-llahu i madhëruar poashtu tha: “O ti shpirt i bindurplotësisht! Kthehu te Zoti yt i

vetëkënaqur e i pranuar! Hyn në turmën e robërve të Mi! Dhe hyn në Xhennetin

tim!” (El-Fexhr : 27-30), d.m.th. hyn në grupin e tyre dhe qëndro me ta dhe kjo i

thuhet shpirtit në momentin e vdekjes40.

Në ndodhinë e Isras transmetohet nga Andullah Ibn Mes’udi se tha: Në ditën e Isras

i takoi I Dërgauri i All-llahut (s.a.v.s.) Ibrahimin, Musain dhe Isaun (paqja e All-

llahut qoftë me ta) me ç’rast e kujtuan Kijametin, ata filluan me Ibrahimin (a.s.) dhe

e pytën atë për të, por ai nuk kishte kurrfarë diturie për të, pastaj e pyetën Musain

(a.s.), por edhe ai nuk kishte kurrfarë diturie për të, atëherë ia dhanë fjalën Isaut

(a.s.), i cili tha: Më premtoi mua All-llahu se para ardhjes së tij do të ndodhë pastaj e

përmendi daljen e Dexhxhallit dhe tha: Atëherë unë zbres dhe e vrasë atë dhe

njerëzit kthehen në vendet e tyre të cilët i presin Je’xhuxhët dhe Me’xhuxhët, e ata

nga çdo kodër zbresin, afër çdo uji që kalojnë e pinë atë dhe afër çdo gjëje që

kalojnë e shkatërrojnë atë, atëherë njerëzit ankohen te unë dhe unë i lutem All-llahut

i Cili i mbytë të gjithë ata, atëherë toka ankohet tek All-llahu nga era e keqe e tyre, e

40

   Zingjiri I tij është mursel (I ngritur te I Dërguari (s.a.v.s.) pa zingjirin transmetues). Kjo vërehet qartë

sepse imam Sha’biu e ngriti atë te I Dërguari (s.a.v.s.) pa e përmendur Sahabiun, kurse Taberani dhe të

tjerët e bashkangjitën atë nga Sha’biu nga nëna e besimtarëve Aishja r.a. (Ed-Durrul-Menthur, 2/588).


njerëzit ankohen tek unë dhe unë i lutem All-llahut, atëherë All-llahu i madhëruar e

lëshon një shi nga qielli i cili i bartë trupat e tyre dhe i hedhë në detë, pastaj i

copëton malet, e shtrinë tokën ashtu si shtrihet lëkura, All-llahu më premtoi se kur

kjo të ndodhë Kijameti do të jetë afër njerëzve si gruaje shtatëzëne që i ka plotësuar

muajt dhe nuk e dinë familja e saj se në çfarë kohe mund t’i befasoi me lindjen e saj,

natën apo ditën. Këtë hadith e përmendën Hakimi, Bejhekiu dhe të tjerët41.

Ky pra është një citat i cili argumenton se shpirtat përkujtojnë diturinë.

All-llahu i madhëruar gjithashtu na informoi se shehidët janë të gjallë te Zoti i tyre,

furnizohen, presin me gëzim ata të cilët ende nuk ju kanë bashkangjitur pas tyre dhe

gëzohen me begatinë e mirësinë e All-llahut, e kjo argumenton takimin e tyre nga tri

aspekte:

Aspekti i parë: Se ata te Zoti i tyre furnizohen dhe nëse ata janë të gjallë, atëherë

edhe takohen.

Aspekti i dytë: Se ata përgëzohen me vëllezërit e tyre të cilët do të vinë dhe do të

takohen me ta.

Aspekti i tretë: Se fjala “jestebshirune – presin me gëzim” gjuhësisht ka për qëllim

se ata përgëzojnë njëri-tjetrin sikurse është rasti me fjalën “jetebasherun”.

Edhe ëndërrat të cilat përkrahin një gjë të tillë janë të shpeshta, prej tyre: Ajo që

përmendi Salih Ibn Beshiri i cili tha: E pashë Ata’ë Es-Selmiun në ëndërr pas

vdekjes së tij dhe i thashë: All-llahu të mëshiroftë, ti vërtetë ishe me pikëllim të

gjatë në dun’ja. Ai më tha: Pasha All-llahun, ai pikëllim më është zëvendësuar me

një hare të gjatë dhe me një gëzim të përhershëm. I thashë: Në cilat pozita je ti? Tha:

Me ata që All-llahu u dhuroi begatitë e Tij në mesin e pejgamberëve, besimtarëve të

sinqertë, shehidëve dhe njerëzve të mirë42.

Abdullah Ibnul-Mubareku tha: E pashë Sufjan Eth-Thevriun në ëndërr dhe i thashë:

Çfarë bëri All-llahu i madhëruar me ty? Tha: E takova Muhammedin dhe partinë e

tij43.

Kurse Sahr Ibn Rashidi tha: E pashë Abdullah Ibnul-Mubarekun në ëndërr pas

vdekjes së tij dhe i thashë: A nuk është se ke vdekur? Tha: Gjithsesi. Thashë: E

çfarë bëri All-llahu i madhëruar me ty? Tha: Më fali me një falje e cila përfshiu çdo

gjynah timin. I thashë: Po Sufjan Eth-Thevriu? Tha: Oho, oho, ai është me ata që i

begatoi All-llahu i madhëruar në mesin e pejgamberëve, besimtarëve të sinqertë,

shehidëve, njerëzve të mirë dhe sa shoqëri e mirë që është ajo44.

Poashtu Ibn Ebud-Dun’ja transmetoi nga Hammad Ibn Zejdi nga Hisham Ibn

Hassani nga Jakedhatu bintu Rashid, e cila tha: Mervan El-Mahlemiu ishte një fqi i

imi dhe ishte një gjykatës muxhtehid (i zellshëm), tha: Ai vdiç dhe unë u pikëllova

për të shumë kështu që një natë e pashë në ëndërr dhe i thashë: O Ebu Abdullah,

çfarë bëri Zoti yt me ty? Tha: Më dërgoi në Xhennet. I thashë: Pastaj çfarë? Tha:

Pastaj u ngrita te As’habul-Jemini (pronarët e krahut të djathtë). I thashë: E pastaj

çfarë? Tha: Pastaj u ngrita te El-Mukarrebunët (më të afërmit e Zotit). I thashë: Kë i

pe nga vëllezërit e tu? Tha: E pashë Hasanin, Ibn Sirinin dhe Mejmun Ibn Sijahun.

Hammadi tha: Hisham Ibn Hassani tha: Më tregoi Ummu Abdullah, e cila ishte nga

gratë më të zgjedhura të Basres, e cila tha: Pashë në ëndërr sikur hyra në një shtëpi

shumë të bukur pastaj hyra në një kopsht dhe përmenda nga bukuria e tij çka All-

41

   I dobët. E transmetoi Ibn Maxhe (4081). El-Buseriu në “Ez-Zevaid” tha: ky hadith e ka zingjirin e

saktë dhe transmetuesit janë të besueshëm. Kurse Hakimi në “El-Mustedrek” (2/384) tha: Zingjiri I tij

është I saktë.

42

   Pra këto janë vetëm ëndërra nuk janë argument në vetën e tyre.

43

   Është vetëm ëndërr nukmund të jetë argument në vete.

44

   Pra edhe kjo është vetëm një ëndërr e cila nuk mund të jetë argument në veten e saj.


llahu dëshiroi, kur aty pashë një njeri të mbështetur në një krevat prej ari, ndërsa

rreth tij kishte shërbëtore të cilat në duart e tyre kishin gota të panumërta, tha: Unë

isha e habitur nga bukuria që shihja kur dikush tha: Ky është Mervan El-Mahlemiu i

cili është duke ardhur, atëherë ai i mbështeturi në krevat u drejtua dhe u ulë në

krevatin e tij, tha: Atëherë u zgjova nga ëndërra ime dhe në atë moment pashë se

xhenazja e Mervanit kalonte pranë derës time.

Shpirtat e të vdekurve takohen dhe njihen

Ekzistojnë hadithe të qarta se shpirtat takohen dhe njihen. Tha Ibn Ebud-Dun’ja: Më

tregoi Muhammed Ibn Abdullah Ibn Buzejgi, më tregoi Fudejl Ibn Sulejman En-

Numejri, më tregoi Jahja Ibn Abdurrahman Ibn Ebi Lebibe nga gjyshi i tij i cili tha:

Kur vdiç Bishr Ibnul-Bera Ibn Ma’ruri nëna e tij Ummu Bishr u pikëllua shumë dhe

tha: O i Dërguar i All-llahut, vazhdimisht po ndodhë vdekja në fisin Beni Seleme, a

njihen të vdekurit në mes vete që kështu t’i dërgoi selam Bishrit? Atëherë I Dërguari

i All-llahut (s.a.v.s.) tha: “Po, pasha Atë që shpirti im është në dorën e Tij, oj

nëna e Bishrit, ata njihen ashtu si njihen shpendët në majet e pemëve”, pas

kësaj sa herë që ndodhi të vdes te Beni Seleme dikush ajo shkonte para se të vdes ai

dhe i thoshte: O filan paqja qoftë me ty, kurse ata ia kthenin: Edhe me ty. Pastaj kjo

u thoshte: Bëni selam Bishrit.45

Ibn Ebid-Dun’ja përmendi hadithin e Sufjanit nga Amr Ibn Dinari nga Ubejd Ibn

Umejri i cili tha: Banorët e varreve i përcjellin lajmet kështu që kur tu vijë ndonjë i

vdekur thonë: Çka ka bërë filani? Thotë: Mirë, çka ka bërë filani? Thotë: Çka ka

bërë filani? Thotë: Mirë, çka ka bërë filani? Thonë: Çka ka bërë filani? Thotë: A nuk

ka ardhur te ju? Thonë: Jo. Atëherë ai thotë: Inna lil-lahi ve inna ilejhi raxhiun – ne

jemi të All-llahut dhe tek Ai do të kthehemi, ka shkuar në tjetër rrugë nga rruga

jonë.

Salih El-Merriu tha: Më ka arritur se shpirtat takohen në momentin e vdekjes kurse i

shpirtat e të vdekurve i thonë atij shpirti që është duke shkuar tek ata: Si ka qenë

vendi yt, në çfarë trupi ke qenë, në trup të mirë apo në trup të keq? Pastaj filloi të qaj

derisa e kaploi të qarët.

Ubejd Ibn Umejri tha: Kur të vdes njeriu e presin atë shpirtat dhe fillojnë të marrin

informata ashtu si marrin informata udhëtarët, çfarë ka bërë filani, e çfarë ka bërë

filani dhe çfarë ka bërë filani? E nëse thotë për ndonjë: Po ai ka vdekur dhe nuk

është bashkuar me ata. Thonë: E kanë dërguar në El-Havije (në Xhehennem, apo te

shpirtat e pabesimtarëve). Seid Ibnul-Musejjibi tha: Kur vdes njeriu e pret babai i tij

ashtu si pritet udhëtari.

Poashtu Ubejd Ibn Umejri tha: Sikur unë të humbë shpresën në takimin e atyre që

kanë vdekur nga familja ime do të vdisja nga pikëllimi. Kurse Muavijetu Ibn Jahja

përmendi nga Abdullah Ibn Seleme se Ebarhem El-Mesmeiu i tha: Më tregoi Ebu

Ejub El-Ensariu se Muhammedi (s.a.v.s.) tha: “Kur mirret shpirti i besimtarit e

presin pronarët e mëshirës tek All-llahu ashtu si pritet një lajmëtar i mirë në

këtë botë. Thonë: Leni kohë vëllaut tuaj derisa të pushojë sepse ai ishte në

fatkeqësi të madhe, pastaj e pyesin: Çfarë ka bërë filani dhe çfarë ka bërë

filan’ja? A është martuar filan’ja? E nëse e pyesin për ndonjë njeri që ka

vdekur para tij, thotë: Ai ka vdekur para meje, atëherë ata thonë: Inna lil-lahi

ve inna ilejhi raxhiun – ne jemi të All-llahut dhe tek Ai do të kthehemi, e kanë

45

   Zingjiri është I dobët. Aty gjindet Fudejl Ibn Sulejman En-Numejri, Ebu Sulejman El-Basriu, I

sinqertë, I cili gabonte shumë (Takrib, 2/112/63).


dërguar me kokën e tij në El-Havije (Xhehennem) dhe sa vend i keq që është

ai”46.

Më herët kemi përmendur hadithin e Jahja Ibn Bestamit i cili tha: Më tregoi

Musmi’ë Ibn Asimi i cili tha: E pashë Asim El-Xhahderiun në ëndërr dy vjet pas

vdekjes së tij dhe i thashë: A nuk ke vdekur? Tha: Gjithsesi. I thashë: Ku je ti? Tha:

Unë pasha All-llahun, jamë në një kopsht prej kopshteve të Xhennetit, unë dhe disa

nga shokët e mi tubohemi çdo nate të xhumas dhe në mëngjesin e saj te Bekr Ibn

Abdullah El-Muzniu dhe i marrim lajmet tuaja. I thashë: A me trupat tuaj apo me

shpirtat? Më tha: Hejhate (uh), trupat janë kalbur, por takohen shpirtat.

Ç’ËSHTJA E TRETË

A TAKOHEN SHPIRTAT E TË GJALLËVE DHE SHPIRTAT E TË

VDEKURVE APO JO?

Dëshmitë e kësaj çështjeje janë të sumta, ato mund t’i përfshijë vetëm All-llahu i

madhëruar, si dhe ndishmëria e gjendja faktike janë dëshmitë më të drejta se shpirtat

e të gjallëve takohen me shpirtat e të vdekurve ashtu si takohen shpirtat e të gjallëve,

e All-llahu i madhëruar thotë: “All-llahu i merr shpirtrat kur është momenti i

vdekjes së tyre (i vdekjes së trupave të tyre), e edhe atë që është në gjumë e nuk ka

vdekur, e atij që i është caktuar vdekja e mban (nuk e kthen), e atë tjetrin (që nuk i

është caaktuar vdekja, por është në gjumë), e lëshon (të kthehet) deri në një afat të

caktuar. Vërtetë, në këto ka argumente për një popull që mendon” (Ez-Zummer :

42).

Ebu Abdullah Ibn Mendeh tha: Na tregoi Ahmed Ibn Muhammed Ibn Ibrahim, na

tregoi Abdullah Ibn Husejn El-Harrani, na tregoi gjyshi im Ahmed Ibn Shuajbi, na

tregoi Musa Ibn A’juni nga Matrefi nga Xha’fer Ibn Ebil-Mugire nga Seid Ibn

Xhubejri nga Ibn Abbasi se për këtë ajet tha: Më ka arritur se shpirtrat e të gjallëve

dhe të vdekurve takohen në gjumë dhe bashkëbisedojnë, All-llahu i mban shpirtrat e

atyre që vdesin dhe i lëshon shpirtrat e të gjallëve në trupat e tyre47.

Ibn Ebi Hatimi në tefsirin e tij tha: Na tregoi Abdullah Ibn Sulejmani, na tregoi El-

Husejni, na tregoi Amiri, na tregoi Esbati nga Es-Sudiu se në komentin e fjalës së

All-llahut të madhëruar: “...e edhe atë që është në gjumë e nuk ka vdekur...” tha: E

merr atë (e vdes) gjatë gjumit të tij kështu që takohet shpirti i të gjallit me shpirtin e

të vdekurit me çrast përkujtojnë njëri-tjetrin dhe njihen. Tha: Pastaj kthehet shpirti i

të gjallit në trupin e tij në dun’ja që ta plotësojë afatin e mbetur kurse shpirti i atij që

do të vdes dëshiron të kthehet në trupin e tij, por ai pengohet.

Kjo pra është njëra nga dy thëniet rreth ajetit: Se shpirti i mbajtur është ai që ka

vdekur me vdekje qysh prej fillimit, ndërsa shpirti i lëshuar është ai që është marrë

në vdekjen e gjumit, pra kuptimi sipas kësaj është se e merr shpirtin e atij që do të

vdes, e mbanë atë dhe nuk e lëshon deri në Ditën e Kijametit, poashtu e merr

shpirtin e atij që është në gjumë dhe pastaj e lëshon atë të shkojë në trupin e tij që ta

plotësojë afatin dhe më pastaj e bën të vdes me vdekjen tjetër.

Kurse thënia e dytë në këtë ajet është: Se shpirti i mbajtur e edhe i lëshuari që të dy

janë në vdekje të gjumit, ai shpirt që ka plotësuar afatin e caktuar nuk kthehet në

trupin e tij, kurse ai që nuk ka plotësuar afatin e caktuar kthehet në trupin e tij që ta

plotësojë atë, këtë thënie e zgjodhi edhe Shejhul-Islam (Ibn Tejmije) dhe tha: Në

46

   Zingjiri është i dobët. E transmetoi Taberani në “El-Kebir” (4/153). E përmendi El-Hejthemiu në

“Mexhmeuz-Zevaid” (2/327). Albani tha për të se është i dobët në “Ed-Daife” (864). Them: Dobësi e

këtij hadithi është Muavijetu Ibn Jahja Es-Sadefi. El-Hafidh Ibn Haxheri tha është i dobët (Takrib,

2/261/1245).

47

   Zingjiri është i dobët. Aty gjindet Abdullah Ibnul-Husejn El-Ezdeiu, Ebu Hariz, El-Basri, gjykatësi i

Sexhistanit, i sinqertë por gabon (Takrib: 1/409/257).


këtë argumenton Kur’ani dhe Sunneti. Tha: All-llahu i madhëruar e përmendi

mbajtjen e atij që ia caktoi vdekjen nga ata shpirtra të cilët i mori në gjumë, kurse

atë që e mori në momentin e vdekjes nuk e përmendi as me mbajtje e as me lëshim

sepse ai është nga grupi i tretë.

Në mesin e këtyre dy mendimeve i pari është më i saktë sepse All-llahu i madhëruar

na tregoi për dy vdekje: Vdekja e madhe, e që është vetë vdekja, si dhe vdekja e

vogël, e që është vdekja në gjumë. Shpirtrat ndahen në dy grupe: Grupi i parë janë

ata që u është caktuar vdekja dhe në atë moment janë mbajtur, pra janë ata që kanë

vdekur, ndërsa grupi i dytë janë shpirtrat që u ka mbetur afat në këtë jetë kështu që

kthehen që ta plotësojnë atë afat. All-llahu i madhëruar i bëri mbajtjen dhe lëshimin

gjykim për të dy vdekjet e përmendura qysh në fillim: Pra ky shpirt i mbajtur e ky

tjetri i lëshuar, pastaj tregoi se ai që nuk ka vdekur ai është i mbajtur në gjumin e tij,

e sikur ta kishte ndarë vdekjen e gjumit në dy pjesë, mbajtje e vdekjes dhe mbajtje e

gjumit, nuk do të thoshte: “...e edhe atë që është në gjumë e nuk ka vdekur...”, sepse

ai nga momenti i mbajtjes veç ka vdekur, kurse i Madhëruari na tregoi se ai nuk ka

vdekur, e si pra thotë pastaj: “...e atij që i është caktuar vdekja e mban...”.

Ai që përkrah këtë mendim mund të thotë se fjala e Tij: “...e atij që i është caktuar

vdekja e mban...”, pasi që e ka marrë në vdekjen e gjumit, All-llahu i madhëruar në

fillim e mori në vdekje të gjumit, pastaj pas kësaj ia caktoi vdekjen. Përfundimisht,

ajeti përfshinë të dy llojet, sepse All-llahu i madhëruar përmendi të dy vdekjet,

vdekjen e gjumit dhe vdekjen e rëndomtë, pastaj përmendi mbajtjen e të vdekurit

dhe lëshimin e tjetrit dhe është e ditur se All-llahu i madhëruar mbanë çdo shpirtë të

vdekur, qoftë ai që vdiç në gjumë apo i zgjuar, si dhe e lëshon shpirtin e atij që nuk

ka vdekur, prandaj fjala e Tij: “All-llahu i merr shpirtrat në momentin e vdekjes së

tyre...”, përfshinë atë që ka vdekur i zgjuar dhe atë që vdes në gjumë48.

Takimi i shpirtrave të të gjallëve me të vdekurve argumenton se i gjalli e sheh të

vdekurin në gjumin e tij dhe ai merr informata nga ai, ndërsa i vdekuri e informon të

gjallin për atë që nuk e di ai dhe fjalët e tij i përputhen me atë që ka thënë në të

kaluarën dhe në të ardhmen, ndoshta edhe e informon për ndonjë pasuri të cilën e ka

fshehur i vdekuri në ndonjë vend që nuk e di askush përveç tij, e ndoshta edhe e

informon për ndonjë borxh të tij dhe ia përmend dëshmitë e argumentet.

Më shumë se kjo është edhe ajo se ai e informon përndonjë punë që ai e ka bërë dhe

askush nuk e ka parë, e edhe më shumë se kjo është se ai i tregon se ti do të na

bashkangjitesh në këtë apo këtë kohë dhe ndodhë ashtu si ka thënë ai. Ndoshta edhe

e informon për çështje për të cilat i gjalli është i bindur se askush nuk i ka ditur

përveç tij dhe ne veç kemi përmendur rrëfimin e Sa’b Ibn Xhuthames me Avf Ibn

Malikun dhe kemi përmendur rrëfimin e Thabit Ibn Kajs Ibn Shemmasit kur tregoi

për atë që ia kishte parë mburojën e tij dhe për borxhin që kishte.

Poashtu kemi përmendur rrëfimin e Sadeka Ibn Sulejman El-Xha’feriut dhe

informimin e birit të tij për atë që bëri pas vdekjes së tij, si dhe rrëfimin e Shebib Ibn

Shejbes se si nëna e tij pas vdekjes së saj i tha All-llahu të shpërbleftë me çdo të

mirë pasi që i kishte thënë te varri i saj fjalën La ilahe il-lAll-llah dhe rrëfimin e El-

Fadl Ibnul-Muffekut me birin e tij kur e informoi për diturinë dhe vizitën e tij.

Seid Ibnul-Musejjibi tha: Një ditë u takuan Abdullah Ibn Selami dhe Selman El-

Farisiu dhe i thanë njëri-tjetrit: Nëse vdes para meje më tako mua dhe më trego se

çka takove te Zoti yt, por edhe nëse unë vdes para teje do të takoj dhe do të tregoj.

Atëherë njëri nga ata pyeti: A takohen të vdekurit me të gjallët? Tha: Po dhe

shpirtrat e tyre janë në Xhennet udhëtojnë kahdo që dëshirojnë. Tha: Vdiç filani

48

   Zingjiri është I dobët. Aty është Isbat Ibn Nasr El-Hemdani, Ebu Jusuf, e i thuhet edhe: Ebu Nasr, i

sinqert, por me shumë gabime (Takrib: 1/53/362).


(njëri nga ata) dhe pasi që e takoi në ëndërr i tha: Mbështetu dhe gëzohu sepse nuk

pashë asgjë sikurse mbështetja në All-llahun (et-tevekkul).

El-Abbas Ibn Abdul-Mutal-libi tha: Dëshiroja ta shohë Omerin (r.a.) në ëndërr, por

nuk e pashë atë përveçse afër një viti pas vdekjes së tij, e pashë duke fshirë djersën

nga balli i tij dhe thoshte: Kjo është koha e përfundimit tim (nga llogaria), gati mu

shkatërrua froni im sikur mos ta takosha Atë që është shumë i butë dhe i

mëshirshëm49.

Kur Shurejh El-Abid Eth-Thimalit iu afrua vdekja hyri te ai Gadif Ibnul-Harithi në

momentin kur ai dhuronte shpirtin dhe i tha: O Ebul-Haxhxhaxh, nëse ke mundësi të

vish te ne pas vdekjes dhe të na informosh për atë që pe, bëne atë. Tha: Kjo ishte një

thënie e pranuar te Ehlul-Fikhi (dijetarët). Tha: Shkoi një kohë pa e parë pastaj e pa

në ëndërr dhe i tha: A nuk je i vdekur? Tha: Gjithsesi! Tha: E si është gjendja jote?

Tha: Na i fali Zoti ynë mëkatet tona dhe nuk u shkatërruan nga ne përveç El-Ahrad-

ët. I thashë: Çka janë El-Ahradët? Tha: Janë ata të cilët sinjalizohen me gisht në

diçka (në të këqija)50.

Abdullah Ibn Omer Ibn Abdul-Azizi tha: E pashë babain tim në ëndërr pas vdekjes

së tij sikur ishte në një kopsht dhe më dha një moll, të cilën e komentova se do të

kem një djal dhe i thashë: Cilën nga veprat e gjete më të mirën? Tha: Istigfarin

(kërkimin falje nga All-llahu) o biri im.

Meslemetu Ibn Abdul-Meliku e pa Omer Ibn Abdul-Azizin në ëndërr pas vdekjes së

tij dhe i tha: O udhëheqësi i besimtarëve, ah sikur ta di në çfarë gjendje je pas

vdekjes tënde? Ai u përgjigj: O Mesleme, kjo është koha e përfundimit tim (të

llogarisë), pasha All-llahun nu kam pushuar përveçse tani. I thashë: Në çfarë pozite

je ti o udhëheqës i besimtarëve? Tha: Me imamët (udhëheqësit) e udhëzuar në

Xhennetin Adn.

Salih El-Beradi tha: E pashë Zuraretu51 Ibn Evfa në ëndërr pas vdekjes së tij dhe i

thashë: All-llahu të paq mëshiru, çfarë të është thënë dhe çfarë the? Por ai më

refuzoi. I thashë: Çfarë bëri All-llahu me ty? Tha: Më pranoi me bëmirësinë dhe

fisnikërinë e Tij. I thashë: Po me Ebul-A’la Ibn Jezidin, vëllaun e Matrefit? Tha: Ai

është në pozitat më të larta. I thashë: Cilat nga veprat janë më të mira te ju? Tha: Et-

Tevekkul (mbështetja në All-llahun) dhe shkurtimi i shpresës (apo mosshpresimi i

tepërt).

Malik Ibn Dinari tha: E pashë Muslim Ibn Jesarin në ëndërr pas vdekjes së tij të cilin

e përshëndeta me selam, por ai nuk ma ktheu selamin! I thashë: Çka të pengon që të

ma kthesh selamin? Tha: Unë jam i vdekur, e si pra ta kthej selamin? I thashë: Çfarë

gjete pas vdekjes? Tha: Gjeta, pasha All-llahun, trishtime, dridhje të mëdha dhe të

ashpra. I thashë: E pastaj çfarë ndodhi? Tha: Çka mendon se mund të ketë prej

Fisnikut, i pranoi veprat tona të mira, na i fali neve gjynahet dhe na i garantoi

përgjegjësitë tona. Tha: Pastaj Maliku e lëshoi një frymë të thellë nga e cila ra i

alivanosur dhe pas kësaj mbeti i sëmurë disa ditë, pastaj vdiç.

Suhejli, vëllau i Hazmit, tha: E pashë Malik Ibn Dinarin në ëndërr pas vdekjes së tij

dhe i thashë: O Ebu Jahja, ah sikur ta di se si dole para All-llahut? Tha: Dola para

Tij me shumë gjynahe të cilat mi fshiu mendimi i mirë në All-llahun e madhëruar.

49

   Them: Këto rrëfime janë përmendur pa transmetime, autori nuk përmendi zingjirin e tyre që kështu të

sqarohen të saktët nga të dobëtit.

50

   Them: Edhe ky rrëfim është përmendur pa transmetim, autori nuk përmendi zingjirin e tij që kështu të

sqarohet se a është I saktë apo I dobët.

51

   Zuraretu, Ibn Ebu Evfa El-Amiriu, El-Hareshiu, Ebu Haxhib, El-Basriu, gjykatësi I saj, I besueshëm

dhe adhurues, vdiç papritur në namazin e tij në vitin 93h. (Takrib: 1/259/34).


Kur vdiç Rexha Ibn Hajeve52 e pa në ëndërr gruaja e tij Abidja dhe i tha: O Ebul-

Mikdam, çka është bërë me ju? Tha: Mirë, por jemi frikësuar pas jush saqë

menduam se u bë Kijameti. Tha: I thashë: Prej nga kjo? Tha: Hyri Xherrahi dhe

shokët e tij në Xhennet me ngarkesat e tyre derisa u bë tollovi në derën e tij.

Xhemil Ibn Murre tha: Mevrik El-Axheliu ishte vëlla dhe shok i imi, një ditë i

thashë: Cilido që vdes i pari prej nesh le të vijë te shoku i tij dhe le t’i tregojë se çka

është bërë me të. Tha: Vdiç Mevreku të cilin e pa gruaja ime në ëndërr sikur na

erdhë ashtu si vinte dhe trokiti në derë ashtu sikurse trokitte, tha ajo: U ngrita dhe i

hapa derën ashtu sikurse ia hapja atë dhe i thashë: Hyn o Ebul-Mu’temer në derën e

vëllaut tënd. Tha: Si të hy kur e kam shijuar vdekjen?! Unë në të vërtetë kam ardhur

që t’i tregojë për një të mirë që All-llahu bëri me mua, tregoji se Ai më vendosi në

grupin e mukarrebinëve (më të afërmit e Zotit).

Kur vdiç Muhammed Ibn Sirini53 disa nga shokët e tij u pikëlluan me pikëllim të

madh, njëri nga ata e pa në ëndërr në një gjendje të pleqërisë dhe i tha: Po të shoh në

një gjendje që më gëzon, por si është Hasani (Hasan El-Basriu) dhe ai i tha: Ai është

ngritur mbi mua për shtatëdhjetë pozita. I thashë: E përse kjo kur ne mendonim se ti

ishe më i mirë se ai? Tha: E fitoi atë me pikëllimin e tij të gjatë.

Ibn Ujejne tha: E pashë Sufjan Eth-Thevriun në ëndërr dhe i thashë: Më këshillo!

Më tha: Pakëso njohjen e njerëzve54.

Ammar Ibn Jusufi tha: E pashë El-Hasen Ibn Salihun në ëndërr dhe i thashë se

shpresoja të takojë ty, çfarë ka te ti që të na tregosh? Tha: Gëzohu sepse unë nuk

pashë asgjë si mendimi i mirë në All-llahun55.

Kur vdiç Rabia e pa në ëndërr një grua nga shoqet e saj me tesha të mëndafshta dhe

me një shami prej mëndafshit të hollë, ndërsa ajo ishte varrosur me një xhybe dhe

shami nga leshi dhe i tha: Çfarë ndodhi me xhyben dhe shaminë me të cilën ishe

varrosur? Tha: Pasha All-llahun janë marrur nga unë, më janë zëvendësuar me këta

që sheh, më janë palosur qefinët e më janë vulosur ata dhe u ngrita në Ilijjin (vendi i

lartë ku janë shpirtrat e besimtarëve) që të më plotësohet shpërblimi në Ditën e

Kijametit. I thashë: Këtë e dije sa ishe në dun’ja? Tha: E çka është kjo kur unë pashë

fisnikërinë e All-llahut ndaj evlijave të Tij (të dashurve)?! I thashë: Çfarë ka ndodhë

me Abedete Bint Ebi Kilabin? Tha: Hejhate, hejhate (uh, uh) na ka parapri pasha

All-llahun në pozitat më të larta. I thashë: Me çka kur ti te njerëzit ishe më e

devotshme se ajo? Tha: Ajo nuk u mërzite pa marrë parasyshë në çfarë gjendje që

gëdhinte apo ngryste në dun’ja. I thashë: E çfarë ndodhi me Ebu Malikun

(Dajgamin)? Tha: Ai e viziton All-llahun kurdo që dëshiron. I thashë: E çfarë

ndodhi me Bishr Ibn Mensurin? Tha: Beh, beh (ah, ah) atij iu dha, pasha All-llahun,

më shumë se që shpresonte. I thashë: Më urdhëro me një urdhër me të cilin do të

afrohem tek All-llahu i madhëruar? Tha: Përmende All-llahun shumë sepse pothuase

do ta kanë lakminë për këtë në varrin tënd.

Kur vdiç i devotshmi Abdul-Aziz Ibn Sulejman disa nga shokët e tij e panë në

ëndërr me tesha të gjelbra dhe në kokën e tij kishte një kurorë nga margaritarët, i

tha: Si je pas nesh, si e gjete shijen e vdekjes dhe si e gjete çështjen atje? Tha: Për

52

   Rexha Ibn Hajeve Ibn Xhervel El-Kindi, Ebul-Mikdam, I thuhet edhe Ebun-Nasr esh-Shami el-Filistini,

Metar El-Verrak tha: Nuk kam takuar nga Shami njeri më të mirë se Rexha Ibn Hajeve dhe nuk dihet

asnjë që I është lejuar dëshmia i vetëm përveç Rexha Ibn Hajeves, d.m.th. se në kohën e Omer Ibn Abdul-

Azizit ka dëshmuar i vetmuar, vdiç në vitin 112h. ( Shedheratudh-Dheheb: 1/145).

53

   Muhammed Ibn Sirin El-Ensariu, Ebu Bekr Ibn Ebi Umre El-Basri, shërbëtori I Enes Ibn Malikut. Tha

Ibn Hibbani: I besueshëm, I mirë dhe I përpikët, I komentonte ëndërrat dhe I pa tridhjetë sahabij, vdiç në

muajin Shevval në vitin 110h. njëqind ditë pas Hasan El-Basriut (Tarihu Bagdad: 5/331).

54

   Kjo është vetëm ëndërr, nuk lejohet argumentimi me të.

55

   Kjo është vetëm ëndërr, nuk lejohet argumentimi me të.


vdekjen mos pyet për ashpërsinë, fatkeqësinë dhe preokupimin e saj përveçse

mëshira e All-llahut na mbuloi neve çdo të metë dhe Ai na priti vetëm me mirësinë e

Tij.

Salih Ibn Bishri tha: Kur vdiç Ata’ë Es-Silmiu e pashë në ëndërr dhe i thashë: O Ebu

Muhammed, a nuk je në grupin e të vdekurve? Tha: Gjithsesi. I thashë: Çfarë ndodhi

me ty pas vdekjes tënde? Tha: Kalova, pasha All-llahun, në mirësi të shumta dhe te

Një Zot falës dhe falënderues i madh. I thashë: Ti, pasha All-llahun, ishe me

pikëllim të gjatë në dun’ja, e ai buzqeshi dhe më tha: Pasha All-llahun, ai pikëllim

mu zëvendësua me një rehati të gjatë dhe më një gëzim të përhershëm. I thashë: Në

cilat pozita je ti? Tha: Me ata që All-llahu u dhuroi begatitë e Tij me pejgamberët,

me besimtarët e sinqertë, me shehidët, me të mirët dhe sa shoqëri e mirë që është

ajo.

Kur vdiç Asim El-Xhahderiu e pa dikush nga familja e tij në ëndërr dhe i tha: A nuk

ke vdekur? Tha: Gjithsesi. I tha: E ku je ti? Tha: Unë, pasha All-llahun, jam në një

kopsht prej kopshteve të Xhennetit me disa shokë të mi dhe çdo mbrëmje të xhumas

e në mëngjesin e saj takohemi te Bekr Ibn Abdullah El-Muzniu ku marrim lajmet

tuaja. Tha: I thashë: Trupat tuaj apo shpirtrat? Tha: Hejhate (uh), trupat janë kalbur,

por takohen shpirtrat.

Dikush e pa Fudejl Ibn Ijjadin56 në ëndërr pas vdekjes së tij i cili tha: Nuk pashë për

robin më të mirë se Zotin e Tij.

Murretu El-Hemdhani ishte aq i devotshëm saqë toka kishte ngrënë ballin e tij nga

sexhdet e shumta që kishte bërë, e kur vdiç dikush nga familja e tij e kishte parë në

ëndërr pas vdekjes së tij se si vendi i sexhdes në ballin e tij bënte dritë si të ishte yll

ndriçues dhe i tha: Çka është kjo shenjë që e shoh në fytyrën tënde? Tha: Vendin e

sexhdes të cilin e kishte ngrënë toka e mbuloi drita. Tha: I thashë: Çfarë pozite ke ti

në ahiret? Tha: Pozitën më të mirë, në një shtëpi që pronarët e saj nuk largohen nga

aty dhe as nuk vdesin57.

Ebu Ja’kub El-Kariu tha: E pashë në ëndërr një njeri të gjatë të cilin njerëzit e

pasonin dhe thashë: Kush është ky? Më thanë: Uvejs El-Karni58, pastaj edhe unë e

pasova. Thashë: Më këshillo, All-llahu të mëshiroftë. Ai u mërrol në fytyrën time. I

thashë: Një që kërkon udhëzim, më udhëzo, All-llahu të mëshiroftë. Atëherë u kthye

nga unë dhe më tha: Shpreso rahmetin e All-llahut te dashuria e Tij, ruaju dënimit të

Tij me rastin e kundërshtimit të Tij dhe mos e ndërprejë shpresën tënde gjatë kësaj,

pastaj shkoi dhe më la.

Ibnus-Semmaku tha: E pashë Misarin59 në ëndërr dhe i thashë: Cilat vepra i gjete më

të mira? Tha: Tubimet e dhikrit (përmendjes së All-llahut).

El-Exhlehu tha: E pashë Selemete Ibn Kuhejlin në ëndërr dhe i thashë: Cilat vepra i

gjete më të mira? Tha: Namazin e natës60.

Ebu Bekr Ibn Ebi Merjemi tha: E pashë në ëndërr Vefa Ibn Bishrin pas vdekjes së tij

dhe i thashë: Çfarë bëre o Vefa? Tha: Shpëtova pas çdo mundi. I thashë: Cilat vepra

i gjetët më të mira? Tha: Të qarit nga frika e All-llahut të madhëruar61.

56

   El-Fudejl Ibn Ijjad Ibn Mes’ud Et-Temimi El-Jerbui, Ebu Ali Ez-Zahid. Ibn Sa’di tha: Ishte I

besueshëm, fisnik, I mirë, adhurues, I devotshëm dhe me shumë hadithe. Vdiç në Mekke në vitin 187h.

(Hiljetul-Evlija: 8/84).

57

   Është vetëm një ëndërr, nuk lejohet argumentimi me të.

58

   Uvejs Ibn Amir El-Kareni, zotriu I tabiinëve, transmetoi nga ai Muslimi (Takrib: 1/86/661).

59

   Misar Ibn Kiddam Ibn Dhuhejr Ibn Ubejde El-Hilali El-Amiriu, Ebu Selemete El-Kufiu. Thevriu tha:

Kur ne kundërshtoheshemi në diç, e pyetnim Misarin. Vdiç në vitin 153h. (El-Iber: 1/124).

60

   Është vetëm ëndërr, nuk mund të mirret argument.

61

   Është vetëm ëndërr, nuk mund të mirret argument.


El-Lejth Ibn Sa’di nga Musa Ibn Virdani tha se e pa Abdullah Ibn Ebi Habiben në

ëndërr pas vdekjes së tij i cili tha: Mu paraqiten mua të mirat dhe të këqijat e mia,

pash në veprat e mia të mira disa kokrra të shegës të cilat i ngrëna dhe pashë në

veprat e mia të këqia dy pejë të mëndafshit që mu kishin ngjitur në kapelen time62.

Sunejd Ibn Davudi tha: Më tregoi djali i vëllaut të Xhuvejrije Ibn Esmas i cili tha:

Ishin në Abadan ku na erdhë një djalë i ri nga banorët e Kufes i cili ishte i

devotshëm, ai vdiç aty në një ditë me vapë të madhe dhe unë thashë: Le të ftohet dhe

pastaj e bëjmë gati atë. Unë fjeta dhe pashë nëdërr sikur jam në varreza dhe aty

pashë një kube të bukur nga margaritarët duke ndriçuar, unë e shikoja atë kur u ça

dhe filloi ta dalë një grua që nuk kisha pa më të bukur se ajo dhe ajo u afrua më tha:

Pashë All-llahun, mos na e ndalë atë deri në drekë. Tha: U zgjova i frikësuar dhe

menjëherë fillova ta përgatis, i hapa një varr në vendin që kisha parë kuben dhe aty e

varrosa63.

Abdul-Melik Ibn Itab El-Lejthiu tha: E pashë Amir Ibn Abdu Kajsin në ëndërr dhe i

thashë: Cilat vepra i ke gjetur më të vlefshme? Tha: Ato me të cilat është dëshiruar

fytyra e All-llahut (të sinqertat).

Jezid Ibn Haruni tha: E pashë Ebul-Ala Ejjub Ibn Miskinin në ëndërr dhe i thashë:

Çfarë bëri Zoti yt me ty? Tha: Më fali mua. I thashë: Me çka? Tha: Për hatër të

agjërimit dhe namazit. I thashë: A e ke parë Mensur Ibn Zadanin? Tha: Hejhate (uh),

pallatin e tij e shohim nga shumë larg.

Jezid Ibn Nuame tha: Një robreshë e imja vdiç në kolerën e El-Xharif-it të cilën e pa

në ëndërr babai i saj dhe i tha: Oj bija ime, më trego për ahiretin (botën tjetër), ajo u

përgjigj: O babai im, kemi arritur në një çështje të madhe, ne dimë por nuk punojmë,

ndërsa ju punoni por nuk dini, pasha All-llahun, një apo dy tesbih (madhërim i All-

llahut si fjala subhanAll-llah), ose një apo dy reqate t’i kem në fletushken e veprave

të mia do të ishin më të dashura për mua se krejt bota dhe çfarë ka në të.

Kethir Ibn Murre tha: Pashë në ëndërr sikur hyra në një pozitë më të lartë në

Xhennet, fillova të sillem aty dhe të habitem, aty pashë disa nga gratë e xhamisë në

një anë të asaj pozite, shkova e i përshëndeta ato me selam dhe pastaj u thashë: Me

çka e arritët këtë pozitë? Thanë: Me sexhdet dhe tekbiret e shumta.

Mezahimi, shërbëtori i Omer Ibn Abdul-Azizit64, tha: Gruaja e Omer Ibn Abdul-

Azizit, Fatimetu Bintu Abdul-Melik, tha: Një natë u zgjua Omer Ibn Abdul-Azizi

dhe tha: E pashë një ëndërr mahnitëse, tha: I thashë: U bëfsha kurban për ty, ma

trego atë! Tha: Nuk ta tregoj atë para agimit. Kur gdhiu ai doli u falë dhe u kthy në

vendin e tij. Atëherë e shfrytëzova vetminë e tij dhe i thashë: Ma trego ëndërrën të

cilën e ke parë. Tha: Pashë sikur u ngrita në një tokë të gjelbëruar e të gjërë sikur të

ishte një shtrojë e gjelbër, aty pashë një pallat të bardhë si argjendi, nga aty doli një

njeri i cili me tërë zërin e tij tha: Ku është Muhammed Ibn Abdullah Ibn Abdul-

Mutal-libi, ku është i Dërguari i All-llahut (s.a.v.s.)? Atëherë erdhë i Dërguari i All-

llahut (s.a.v.s.) dhe hyri në atë pallat! Tha: Pastaj doli një tjetër nga ai pallat dhe

thirri: Ku është Ebu Bekri (r.a.), ku është Ibn Ebu Kuhafe? Atëherë erdhë Ebu Bekri

(r.a.) dhe hyri në atë pallat! Pastaj doli një tjetër nga ai pallat dhe thirri: Ku është

Omer Ibnul-Hattabi? Atëherë erdhë Omeri (r.a.) dhe hyri në atë pallat! Pastaj doli

62

63

   Është vetëm ëndërr, nuk mund të mirret argument.

   Është vetëm ëndërr, nuk mund të mirret argument.

64

   Omer Ibn Abdul-Aziz Ibn Mervan Ibnul-Hakem El-Emevi Ed-Dimeshkiu, udhëheqësi I besimtarëve,

imami I drejtë, transmetoi nga Enesi dhe Enesi u fal pas tij, e tha: Nuk ka parë dikend që namazi I tij t’I

përngjajë namazit të Dërguarit të All-llahut (s.a.v.s.) më shumë se ku djalë. Ibn Sa’di tha: Ishte I

besueshëm, ivërtetë, kishte dituri fetare dhe ishte I devotshëm. Vdiç në ditën e xhuma, dhjetë netë para

përfundimit të muajit Rexheb në vitin 101h. (Tabekatul-Huffadh e Sujutiut: f. 53, t/101).


një tjetër dhe thirri: Ku është Othman Ibn Affani? Atëherë erdhë Othmani (r.a.) dhe

hyri në atë pallat! Pastaj doli një tjetër dhe thirri: Ku është Ali Ibn Ebu Talibi?

Atëherë erdhë Aliu (r.a.) dhe hyri në atë pallat! Pastaj doli një tjetër dhe thirri: Ku

është Omer Ibn Aabdul-Azizi? Atëherë unë u ngrita dhe hyra në atë pallat! Më

shtynë derisa arrita te I Dërguari i All-llahut (s.a.v.s.) dhe njerëzit rrinin ulur rreth

tij. Thashë në vete ku të ulem? Atëherë u ula afër babait (gjyshit) tim, Omer Ibnul-

Hattabit, shikova dhe e pashë Ebu Bekrin (r.a.) se ishte ulur në të djathtë të

Dërguarit të All-llahut (s.a.v.s), Omeri (r.a.) ishte në të majtë të tij, vërejta se në mes

të Dërguarit të All-llahut (s.a.v.s.) dhe Ebu Bekrit (r.a.) ishte një njeri! Thashë: Kush

është ky njeri në mes të Dërguarit të All-llahut (s.a.v.s) dhe Ebu Bekrit (r.a.)? Më

tha: Isau i biri i Merjemes. Athëherë e dëgjova një thirrës duke më folur, por mes

meje dhe mes tij kishte një perde nga drita, e më tha: O Omer Ibn Abdul-Aziz,

përmbaju asaj në të cilën je dhe u kthehu në atë që je. Pastaj sikur mu lejua të dalë,

kur dola nga ai pallat shikova mbrapa e pashë Othman Ibn Affanin duke dalur nga ai

pallat dhe thoshte: Falënderimi i qoftë All-llahut i Cili më ndihmoi! Menjëherë pas

tij vinte Ali Ibn Ebu Talibi (r.a.) duke dalur nga ai pallat dhe tha: Falënderimi i qoftë

All-llahut i Cili më fali mua.

Seid Ibn Ebu Arube65 tha: Omer Ibn Abdul-Azizi tha: I pashë në ëndërr të Dërguarin

e All-llahut (s.a.v.s.) dhe Ebu Bekrin e Omerin (r.a.) të ulur pranë tij, u dhashë selam

dhe u ula, derisa unë isha ulur i sollën Aliun r.a. dhe Muavijen r.a. të cilët i futën në

një shtëpi në të cilën e mbyllën derën derisa unë shikoja dhe me të shpejtë doli Aliu

r.a. duke thënë: Gjykoi për mua, pasha Zotin e Qabes, menjëherë pas tij doli

Muavija r.a. i cili tha: Ma fali mua, pasha Zotin e Qabes.

Hammad Ibn Ebi Hashim tha: Erdhë një njeri te Omer Ibn Abdul-Azizi dhe tha: E

pashë të Dërguarin e All-llahut (s.a.v.s.) në ëndërr dhe në anën e djathtë të tij ishte

Ebu Bekri (r.a.) kurse në anën e tij të majtë ishte Omeri (r.a.), atëherë erdhën dy

njerëz të cilët grindeshin derisa ti ishe ulur para tij (s.a.v.s.) dhe ai të tha ty: O Omer,

kur të punosh puno me punën e këtyre dyve, kishte për qëllim Ebu Bekrin dhe

Omerin (r.a.). Pas kësaj Omeri kërkoi nga ai që të betohet në All-llahun se e ka parë

atë ëndërr! Ai i bëri be dhe Omeri filloi të qajë.

Abdurrahman Ibn Ganem tha: E pashë në ëndërr Muadh Ibn Xhebelin tri vite pas

vdekjes së tij mbi një kali me lara (të bardha e të zeza) kurse pas tij kishte njerëz të

bardhë, të veshur kishin tesha të gjelbra mbi kuaj me lara kurse ai ishte në ballë të

tyre dhe thoshte: “...ah, sikur ta dinte populli im, për atë që më fali Zoti im dhe më

bëri prej të nderuarve!” /Jasin : 26-27/. Pastaj shikoi nga e djathta dhe e majta e tij,

e tha: O Ibn Ruvaha, o Ibn Madh’un: “...falënderimi i qoftë All-llahut, i cili

premtimin e Vet e bëri realitet ndaj nesh dhe na e la në disponim tokën e Xhennetit

që të vendosemi aty ku të duam! Sa shpërblim i mirë është shpërblimi i atyre që

vepruan drejtë” /Ez-Zummer : 74/, pastaj më zgjati dorën dhe më përshëndeti me

selam.

Kubejsa Ibn Akabe tha: E pashë Sufjan eth-Thevriun në ëndërr pas vdekjes së tij dhe

i thashë: Çfarë bëri All-llahu me ty? Tha:

E pashë Zotin tim me sy dhe më tha *** Urime kënaqësitë e Mia për ty o Ibn

Sa’d.

Ti ishe që qëndrojshe në këmbë natën kur nata errësohej *** Me lot i pikëlluar

dhe me zemër të vendosur.

65

   Seid Ibn Ebu Arube, Mehran El-Adeviu, shërbëtori I tyre Ebun-Nadr El-Basriu, Ahmedi tha: Nuk

shkruante port ë gjitha I mbante në mend. Ebu Hatimi tha: Para se t’I përzihej ishte I besueshëm, ishte

njohsi me I mirë me transmetimet e Katades. Vdiç në vitin 156h. (Tabekat Ibn Sa’d: 7 k. 2 f. 33).


Pra, ti zgjedh cilindo pallat që dëshiron *** dhe më vizito Mua sepse Unë nuk

jam larg prej teje.

Sufjan Ibn Ujejne tha: E pashë Sufjan Eth-Thevriun në ëndërr pas vdekjes së tij

duke fluturuar nga një palme në një enë të argjiles, e nga një peme në një palmë dhe

thoshte: “Për një gjë të tillë le të punojnë punonjësit”, dikush i tha: Me çka hyre në

Xhennet? Tha: Me devotshmëri, me devotshmëri. Dikush i tha: E çfarë bëri Ali Ibn

Asimi? Tha: Atë nuk e shohim përveçse si yllin (në lartësi).

Shu’betu Ibnul-Haxhxhaxhi e Misar Ibn Kiddami ishin dy hafiz dhe ishin të

respektuar, e Ebu Ahmed El-Beridi tha: I pashë në ëndërr pas vdekjes së tyre dhe

thashë: O Eba Bestam, çfarë bëri All-llahu me ty? Tha: All-llahu ta mundësoftë të

kuptosh atë që po të them:

Më dashti Zoti im në Xhennete sa të jem *** Ato kanë një mijë dyer nga

argjendi e margaritarët.

I Gjithmëshirshmi më tha mua: O Shu’be, ti i cili *** Lundron në tubimin e

diturive dhe më shumë.

Begatohu pranë meje sepse Unë jam i kënaqur në ty *** Edhe me robin Tim

Misarin i cili natën qëndron në këmbë.

I mjafton Misarit respekt se ai do të më vizitoj Mua *** Dhe do ta zbuloj

fytyrën Time fisnike që ai të më shikoj.

Dhe ky është veprimi Im me të gjithë ata që janë adhurues *** E nuk kanë

bërë shprehi në kohën e kaluar të bëjnë të këqija.

Ahmed Ibn Muhammed El-Lebidi tha: E pashë Ahmed Ibn Hanbelin në ëndërr dhe i

thashë: O Ebu Abdullah, çfarë bëri All-llahu me ty? Tha: Më fali mua, pastaj më

tha: O Ahmed, je rrahur dy vite me kamxhik, i thashë: Po, o Zot. Më tha: Kjo është

fytyra Ime të lejova të shikosh në Të.

Ebu Bekr Ahmed Ibn Muhammed Ibnul-Haxhxhaxhi tha: Më tregoi një njeri nga

banorët e Tususit, i cili tha: Iu luta All-llahut të madhëruar që të mi paraqes banorët

e varreve që t’i pyes për Ahmed Ibn Hanbelin se çfarë ka bërë All-llahu me të? Pas

dhjetë viteve pashë në ëndërr sikur banorët e varreve u ngritën nga varret e tyre dhe

më paraprinë me fjalë e më thanë: O ti, sa e sa je duke e lutur All-llahun e

madhëruar që të na paraqes para teje që kështu të na pyesësh për njeriun i cili prej që

është ndarë prej jush e zbukurojnë melekët nën pemën Tuba. Ebu Muhammed

Abdul-Hakku tha: Këto fjalë të banorëve të varreve tregojnë pozitën e lartë të

Ahmed Ibn Hanbelit, kështu që ata nuk patën mundësi të shprehin cilësinë e

gjendjes së tij dhe në atë që është ai përveçse kështu apo në atë kuptim.

Ebu Xha’fer Es-Sika, shoku i Bishr Ibnul-Harithit, tha: I pashë në ëndërr Bishr El-

Hafiun e Ma’ruf El-Kerhiun duke ardhur dhe u thashë: Prej nga vini? Thanë: Prej

Xhennetit Firdevs ku e vizituam folësin e All-llahut, Musaun a.s.!

Asim El-Xhezeriu tha: Pashë në ëndërr sikur e takova Bishr Ibnul-Harithin dhe

thashë: Prej nga po vjen o Ebu Nasr? Tha: Prej Ilijjin-it! I thashë: Çfarë bëri Ahmed

Ibn Hanbeli? Tha: Në këtë moment e lashë me Abdul-Vehhab El-Verrakun para

duarve të All-llahut duke ngrënë dhe duke pirë! I thashë: Po ti? Tha: E diti dëshirën

time të pakët për ushqim kështu që më lejoi të shikoj fytyrën e Tij.

Ebu Xha’fer Es-Sikai tha: E pashë në ëndërr Bishr El-Haarithin pas vdekjes së tij

dhe i thashë: O Ebu Nasr, çfarë bëri All-llahu me ty? Tha: Më mori me butësi, më

mëshiroi dhe më tha: O Bishr, sikur në dun’ja të më bëje sexhde mbi gaxa nuk do të

kishe mundësi të më falënderosh për atë që i mbusha zemrat e njerëzve me dashuri

ndaj teje, Ai më lejoi mua gjysmën e Xhennetit dhe unë shetis në të kahdo që

dëshiroj, si dhe më premtoi që t’i falë të gjithë ata që përcollën xhenazen time. I


thashë: Çfarë ka bërë Ebu Nasr Et-Timmar? Tha: Ai është mbi njerëzit e tjetër për

shkak të durimit të tij të sprovave dhe të varfërisë së tij.

Abdul-Hakku tha: Ndoshta me fjalën e tij “gjysmën e Xhennetit” kishte për qëllim:

Gjysmën e begative sepse begatitë e Xhennetit janë dy lloje: Shpirtërore dhe

trupore, kështu që begatohen fillimisht vetëm shpirtrat dhe kur shpirtrat të rikthehen

në trupat e tyre, atëherë u bashkangjitet begatia trupore me atë shpirtërore. Një tjetër

tha: Begatia e Xhennetit është rezultat i diturisë e veprimit dhe se pjesa e Bishrit në

veprim ishte më e madhe se sa në dituri, All-llahu e di më së miri.

Një nga të devotshmit tha: E pashë Ebu Bekr Esh-Shiblin në ëndërr sikur ishte ulur

në mexhlisin (tubimin) e Rresafes në vendin ku ai ulej, e pashë atë duke ardhur me

tesha shumë të bukura, unë u ngrita dhe e përshëndeta atë me selam, u ula para

dyarve të tij dhe i thashë: Cilët shokë janë më të afërmit me ty? Tha: Ata që më

shumë e përmendin All-llahun, ata që janë më të drejtit në të drejtën e All-llahut dhe

ata që shpejtojnë në kënaqësinë e All-llahut.

Ebu Abdurrahman Es-Sahiliu tha: E pashë Mejsere Ibn Sulejmin në ëndërr pas

vdekjes së tij dhe i thashë: Na ke munguar një kohë të gjatë?! Tha: Udhëtimi ëshhtë

i gjatë! I thashë: Ku ke arritur? Tha: Ma lehtësoi mua sepse ne gjatë fetvave tonë

lehtësonim. I thashë: Me çfarë po më urdhëron mua? Tha: Me ndjekjen e gjurmëve

(Kur’anit dhe Sunnetit) dhe me shoqërimin e të zgjedhurve të cilat të shpëtojnë nga

Zjarri dhe të afrojnë te El-Xebbari (Ai që mposhtë çdo gjë).

Ebu Xha’fer Ed-Dariri tha: E pashë Isa Ibn Zadhanin në nëdërr pas vdekjes së tij

dhe i thashë: Çfarë bëri All-llahu me ty? Ai mu përgjigj me poezi:

Sikur ti të shihje bukuroshet rreth meje në përjetësi *** Dhe plotë gota me to

për pirje.

Këndojnë me libër të gjitha *** Ecin me tesha zvarritur.

Një nga shokët e Ibn Xhurejxhit tha: Pashë në ëndërr sikur shkova te varret e

Mekkës dhe pashë se shumica e tyre kishin nga një tendë, por në një varr pashë se

aty kishte një tendë, një shtëpi nga lëkura dhe një pemë e llotosit, shkova derisa

hyra aty dhe i përshëndeta me selam, kur aty pashë Muslim Ibn Halid Ez-Zenxhiun

të cilin e përshëndeta me selam dhe i thashë: O Ebu Halid, përse kato varre kanë nga

një tendë kurse tenda jote ka një tendë, një shtëpi nga lëkura dhe një pemë të

llotosit? Tha: Sepse unë agjëroja shumë. I thashë: Po ku është varri i Ibn Xhurejxhit

e ku është vendi i tij sepse unë e shoqëroja shumë dhe dëshiroj ta përshëndes me

selam? Ai më tha: Uh (e solli gishtin e tij sinjalizues), ku është Ibn Xhurejxhi kur

fletushka e tij është ngritur në Ilijjun.

Një nga shokët e Hammad Ibn Selemes e pa atë në ëndërr dhe i tha: Çfarë bëri All-

llahu me ty? Tha: Më tha mua: Gjatë e ke munduar shpirtin tënd në dun’ja kurse sot

do ta përjetësoj pushimin tënd dhe të atyre që janë lodhur.

Ky është një kapitull i gjatë, por nëse shpirti yt nuk mund t’i besoi këto dhe thua:

Këto janë vetëm ëndërra, e që nuk janë pa gabime, atëherë vështro atë që pa në

ëndërr ndonjë shok, ndonjë i afërm apo dikush tjetër dhe e lajmëroi për një çëhtje që

nuk e din përveçse ai që ka ëndërruar, ose e lajmëron për ndonjë pasuri të cilën e ka

fshehur, ose e paralajmëron për një çështje që do të ndodhë, ose e përgëzon për një

çështje që do të ndodhë dhe ajo ndodhë ashtu si e ka paralajmëruar. Ndonjëherë e

lajmëron se ai apo dikush nag familja e tij do të vdes me kaq apo kaq, e ndodhë

ashtu si ai ka paralajmëruar, ose e lajmëron për bollëkun, thatësinë, për ndonjë

armik, fatkeqësi ose sëmundje, ose për ndonjë qëllim të tij dhe ndodhë sikurse ka

paralajmëruar ai, thënë realisht këto nuk mund t’i përfshijë përveçse All-llahu i

madhëruar dhe njerëzit janë të barabartë në këtë. Edhe ne dhe të tjerët kemi

përjetuar çudira nga këto.


Më keq se kjo është ai që thotë: Se të gjitha këto janë dituri dhe besime të lidhura

për shpirtin, të cilat i shfaqen njeriut kur shpirti i tij ndahet nga ngarkesat e trupit

gjatë gjumit, e kjo është vetë kotësia (e pavërteta) dhe e pamundura sepse shpirti

kurrë nuk ka patur njohuri për këto çështje të cilat i lajmëron i vdekuri, as që i ka

menduar ai, as që kishte shenjë të tyre, e as ndonjë udhëzim në çfarëdo aspekti dhe

ne nuk e refuzojmë se çështja mund të ndodhë ashtu si është paralajmëruar.

Disa ëndërra janë nga të folurit e shpirtit dhe të dukurive mbështetëse, madje e

shumta e ëndërrave të njerëzve janë vetëm dukuri të bindjeve të tyre të praktikuara

apo të papraktikuara.

Ëndërrat janë tri llojë: Ëndërra prej All-llahut të madhëruar, ëndërra prej Shejtanit

dhe ëndërra e të folurit të shpirtit.

Pastaj ëndërrat e vërteta janë disa llojë:

Prej tyre: Inspirim të cilin All-llahu i madhëruar e hedhë në zemrën e robit, të cilët

është të folur të Zotit me robin e Tij në ëndërr sikurse thanë Ubadetu Ibnus-Samiti

dhe të tjerët.

Prej tyre: Shembull të cilin ia paraqet meleku i ëndërrës i caktuar për këtë.

Prej tyre: Takim mes shpirtit të atij që është në gjumë me shpirtrat e të vdekurve të

familjes, të farefisit, të shokëve të tij apo të dikujt tjetër sikurse përmendëm deri

tani.

Prej tyre: Ngritja e shpirtit të tij te All-llahu i madhëruar dhe të folurit e Tij me Të.

Prej tyre: Hyrja e shpirtit të tij në Xhennet dhe shikimi i tij, etj. Takimi i shpirtave

të të gjallëve me shpirtrat e të vdekurve është një lloj i ëndërrave të sakta të cilat te

njerëzit janë një lloj i gjërave të ndijshme.

Në këtë çështje njerëzit nuk u pajtuan, e disa thanë: Të gjitha dituritë janë të

fshehura në shpirt kurse preokupimi me botën e ndijshme e mbulon vështrimin e

tyre dhe kur zhveshet gjatë gjumit i sheh ato sipas përgatitjes së tij, e pasi që

zhveshja e tij në rastin e vdekje është më e plotë atëherë edhe dituritë dhe njohjet e

tij atje janë më të plota. Në këtë ka të vërtetë dhe të pavërtetë, pra nuk mund të

refuzohet tërësisht, por edhe nuk mund të pranohet tërësisht sepse zhveshja e shpirtit

i mundëson vështrimin e diturive dhe të njohjeve të cilat nuk mund të arrihen

përveçse me zhveshje, mirëpo sikur ai të zhveshet tërësisht nuk do të mund të

vështroj diturinë e All-llahut me të cilën e dërgoi të Dërguarin e Tij, detajet të cilat i

tregoi për të dërguarit e Tij dhe për popujt e kaluar, detajet e botës së ardhme dhe të

shenjave të Kijametit, detajet e urdhërave dhe të ndalesave, të emrave dhe të cilësive

dhe të të tjerave të cilat nuk mund të dihen përveçse me shpallje, por megjithatë

zhveshja e shpirtit i ndihmon t’i kuptoj ato dhe i hedhë nga madeni i tij më lehtë, më

afër dhe më shumë sesa që i ndodhë shpirtit të zhytur në preokupimet e trupit.

Dikush tjetër thotë: Këto ëndërra janë dituri të cilat All-llahu i madhëruar i ka lidhur

në shpirtë që nga fillimi dhe pa shkak. Kjo është thënie e refuzuesve të shkaqeve e të

urtësive të All-llahut të fuqishëm, e cila thënie është në kundërshtim me sheriatin,

mendjen dhe natyrshmërinë.

Dikush tjetër thotë: Ëndërrat janë shembuj të cilët All-llahu ia paraqet robit sipas

përgatitjes së tij të cilat i përpiloi në dorën e melekut të ëndërrës, kështu që

ndonjëherë shfaqet si një shembull i paraqitur dhe ndonjëherë ndodhë mu ashtu si e

ka parë ëndërruesi dhe kështu përputhet me realitetin ashtu si dituria me të diturën.

Kjo thënie mund të jetë më afër se ato dyja para saj edhe pse ëndërrat nuk janë të

kufizuara në të, por mund të ketë edhe shkaqe të tjera sikurse u tha më herët në

takimin e shpirtrave dhe bashkinformimin e tyre, në pëshpëritjen e melekut në

zemër dhe në shikimin e çështjeve nga shpirti drejtpërdrejt pa ndërmjetsim.


Ebu Abdullah Ibn Mendeh El-Hafidh përmendi në librin “Nefsi dhe shpirtit” nga

Muhammed Ibn Humejdi se na tregoi Abdurrahman Ibn Magra Ed-Devsiu, na tregoi

El-Ezher Ibn Abdullah El-Ezdeiu nga Muhammed Ibn Ixhlani nga Salim Ibn

Abdullahi nga babai i tij i cili tha: E takoi Omer Ibnul-Hattabi Ali Ibn Ebu Talibin

dhe i tha: O Ebul-Hasen, ndoshta ke qenë prezent kurse ne nuk ishim, apo ndoshta

ne kemi qenë kurse ti nuk ke qenë, prandaj po të pyes për tri gjëra nëse për to ke

dituri. Ali Ibn Ebu Talibi i tha: Cilat janë ato? Tha: Njëri nga ne e do një njeri edhe

pse nuk ka pa kurrfarë hajri prej ti dhe një tjetër e urrenë edhe pse nuk ka përjetuar

kurrfarë sherri prej tij? Aliu (r.a.) i tha: Po, e kam dëgjuar të Dërguarin e All-llahut

(s.a.v.s.) duke thënë: “Shpirtrat janë si ushtritë e fortifikuara, ata takohen në

horizonte dhe pesimizojnë, kështu që ata që njihen ndërmjetvete afrohen,

ndërsa ata që urrehen ndërmjet vete largohen”66. Atëherë Omeri (r.a.) tha: Kjo

është e para. Pastaj pyeti: Njeriu duke folur harron atë që dëshironte ta thotë dhe

derisa e harroi prapë i kujtohet? Aliu r.a. i tha: Po, e dëgjova të Dërguarin e All-

llahut (s.a.v.s.): “Nuk ka asnjë zemër përveçse e ka një re si retë e hënës, derisa

hëna është e ndritur e mbulon atë një re e errët dhe kur ajo largohet ajo prapë

ndriçon. Kështu derisa njeriu flet ia mbulon atij zemrën ajo re, kështu që ai

harron dhe kur ajo largohet atij i kujtohet”67. Atëherë Omeri (r.a.) tha: Kjo është

e dyta. Pastaj pyeti: Njeriu e sheh një ëndërr e cila ndonjëherë i del e vërtetë dhe

ndonjëherë e pavërtetë? Aliu (r.a.) i tha: Po, e dëgjova të Dërguarin e All-llahut

(s.a.v.s.) duke thënë: “Nuk ka asnjë rob të cilin e kaplon një gjumë i thellë

përveçse shpirti i tij ngritet deri në Arsh, kështu ai i cili nuk zgjohet nga gjumi

derisa shpirti i tij të arrijë Arshin ëndërra e tij është e vërtetë, ndërsa ai i cili

zgjohet para se shpirti i tij të arrijë Arshin ëndërra e tij është e pavërtetë”68.

Atëherë Omeri (r.a.) tha: Këto ishin tri gjëra të cilat i kërkoja dhe falënderimi i qoftë

All-llahut i Cili më mundësoi t’i arrijë para vdekjes.

Bekijjetu Ibnul-Velidi tha: Na tregoi Safvan Ibn Amri nga Sulejmi nga Amir El-

Hadremiu i cili tha: Omer Ibnul-Hattabi (r.a.) tha: Habitem me ëndërrën e njeriut i

cili sheh diçka që as nuk e ka menduar dhe i ndodhë sikur ta ketë kapur për dore, si

dhe sheh një ëndërr e cila nuk i realizohet! Ali Ibn Ebu Talibi (r.a.) i tha: O

udhëheqës i besimtarëve, All-llahu i madhëruar thotë: “All-llahu i merr shpirtrat

kur është momenti i vdekjes së tyre (i vdekjes së trupave të tyre), e edhe atë që është

në gjumë e nuk ka vdekur, e atij që i është caktuar vdekja e mban (nuk e kthen), e

atë tjetrin (që nuk i është caktuar vdekja, por është në gjumë), e lëshon (të kthehet)

deri në një afat të caktuar...” (Ez-Zummer : 42), tha: Shpirtrat ngriten gjatë gjumit

në qiell dhe atë që ata e shohin derisa janë në qiell është e saktë, e kur të kthehen në

trupat e tyre i presin ata shejtanët në ajër kështu që janë të pasakta. Atëherë Omeri

(r.a.) filloi të habitet me thënien e Aliut (r.a.). Ibn Mendeh tha: Ky është një

transmetim i njohur nga Safvan Ibn Amri dhe të tjerët, si dhe u transmetua nga

Ebud-Derdai (r.a.).69

Taberani transmetoi nga Ali Ibn Ebi Talha nga Abdullah Ibn Abbasi (r.a.) i tha

Omer Ibnul-Hattabit: O udhëheqës i besimtarëve, po të pyes për disa gjëra, e ai i tha:

Pyet për çfarë të duash, e ai i tha: O udhëheqës i besimtarëve, si i përkujtohet njeriut

66

   Zingjiri është i dobët. E transmetoi Hakimi në “El-Mustedrek” (4/240, 420) dhe Hatibi në “Et-Tarih”

(8/206). Aty gjindet edhe Muhamed Ibn Humejd Ibn Hajjan Err-Rrazi, hafiz i dobët, kurse Ibn Muini

kishte mendim të mirë për të (Takrib: 2/156/159).

67

   Zingjiri është i dobët.

68

   Zingjiri është I dobët.

69Zingjiri është shumë I dobët. Aty gjindet Bekijjetu Ibnul-Velidi Ibn Said Ibn Ka’b El-Kulai, I

sinqertë, me shumë pështjellime nga të dobëtit (Takrib: 1/105/108). Hadithi është I ndërprerë sepse

Sulejm Ibn Amir El-Hadramiu nuk e ka takuar Omer Ibnul-Hattabin (r.a.).


dhe si harron ai, si dhe kur janë ëndërrat të vërteta dhe kur janë të pavërteta? Omeri

(r.a.) i tha: Në zemër ekziston një re si retë e hënës dhe kur ajo mbulon zemrën

njeriu harron, e kur ajo largohet atij i kujtohet ajo që kishte harruar, kurse sa i përket

asaj se kur ëndërra është e saktë dhe kur është e pasaktë, All-llahu i madhëruar

thotë: “All-llahu i merr shpirtrat ur është momenti i vdekjes së tyre, e edhe atë që

është në gjumë e nuk ka vdekur...” , prandaj cili nga ata shpirtra hyn në pushtetin e

qiejve, ëndërra e tij është e saktë, ndërsa shpirtrat e atyre që mbesin nën pushtetin e

qiejve janë të pasakta70.

Ibn Lehia transmetoi nga Uthman Ibn Neim Err-Rreini nga Uthman El-Asbehiu nga

Ebud-Derdai, i cili tha: Kur njeriu flen ngritet shpirti i tij derisa të arrijë Arshin, nëse

ai është i pastër i lejohet sexhdeja, e nëse është i papastër nuk i lejohet sexhdeja71.

Xha’fer Ibn Avni transmetoi nga Ibrahim El-Hixhriu nga Ebil-Ahvesi nga Abdullah

Ibn Mes’udi se tha: Shpirtrat janë si ushtritë e fortifikuar, takohen dhe tubohen si

kuajt dhe ata që njihen ndërmjet vete afrohen, ndërsa ata që urrehen largohen72.

Njerëzit vazhdimisht në të kaluarën dhe tani e dinë dhe e dëshmojnë këtë. Xhemil

Ibn Muammer El-Udhriu tha:

E kaloi ditën duke pritur dhe në mbrëmje *** Në ëndërr takohen shpirti im

dhe shpirti i saj.

Nëse dikush thotë: Ai që është në gjumë ka mundësi t’i shohë në ëndërr të gjallët

dhe të fletë me ta edhe pse mes tyre ka një distancë të largët, kurse ai të cilin e sheh

në ëndërr është i zgjuar dhe shpirti i tij nuk është ndarë nga trupi, e si pra atëherë

takohen shpirtrat e atyre dyve? Themi: Kjo, ose duhet të jetë një shembull i cili i

është paraqitur atij që është në gjumë nga meleku i ëndërrës, ose është të folur të

shpirtit të atij që është në gjumë pasi që ai është zhveshur në ëndërr.

Ndonjëherë dy shpirtra janë fortë të lidhur ndërmjet vete kështu që çdonjëri nga ata

ndien diçka nga ajo që i ndodhë shokut të tij edhe pse nuk ndien se çka u ndodhë të

tjerëve dhe kjo si shkak i lidhjes së fortë mes tyre, e njerëzit kanë parë çudira në këtë

aspekt.

Për qëllim është se shpirtrat e të gjallëve takohen në ëndërr ashtu sikurse takohen

edhe shpirtrat e të gjallëve me të vdekurve. Disa nga të parët thanë: Shpirtrat

takohen në horizonte dhe njihen, apo përkujtojnë njëri-tjetrin dhe atyre u vie meleku

i ëndërrës me atë të mirë apo të keqe që do ta takojnë. All-llahu i madhëruar

përcaktoi për ëndërrat e sakta një melek të cilit i mësoi dhe i inspiroi njohjen e çdo

shpirti në veçanti e edhe emrin e tij, gjendjen e tij fetare e gjendjen e tij në këtë botë,

natyrën e njohjet e tij, nuk i përzihet atij asgjë dhe nuk gabon, i vie atij kopje nga

dituria e fshehtë e All-llahut nga Ummul-Kitabi (Pllaka e ruajtur) se çfarë e mire apo

e keqe do ta godet njeriun në fenë apo dun’jan e tij, i shfaqë ai atij shembujt dhe

pamjet sipas gjendjes së tij, ndonjëherë e përgëzon me të mirën që i ka ardhur apo

që do t’i vijë, e qorton nga ndonjë gjynah që e ka bërë apo mendon ta bëjë, i tërheqë

vërejtjen nga një gjë e urrejtur të cilës i janë lidhur shkaqet që t’i kundërshtoj ato

shkaqe me shkaqe të cilat e shtyenë atë, si dhe për urtësi dhe interese të tjera të cilat

All-llahu i madhëruar i vendosi në ëndërr si begati dhe mëshirë prej Tij, si bëmirësi,

si përkujtim dhe si njoftim. Ai bëri që një nga ato rrugë është takimi i shpirtrave,

përkujtimi dhe njohja e tyre dhe sa ka që pendimi, bëmirësia, asketizmi e dhënia e tij

70

   Zingjiri është I ndërprerë. Ali Ibn Ebi Talha, shërbëtor I Benil-Abbas, I ka ngritur te Ibn Abbasi pa e

parë atë, ai është I sinqertë dhe mund të gaboi (Takrib: 2/39/362).

71

   Zingjiri është shumë I dobët. Aty gjindet Ibn Lehia, I cili konsiderohet I dobët për shkak të përzierjes

së tij, kurse Uthman Ibn Neimi është I panjohur (Takrib: 2/15/117).

72Zingjiri është i dobët. Aty është Ibrahim Ibn Muslim El-Abdiu, Ebu Is’hak El-Hixhri, i butë në hadith,

ngriti hadithet e ndalura (Takrib: 2/43/281).


pas botës së ardhme ishte nga një ëndërr të cilën e ka parë dhe sa ka që u pasuruan

apo fituan thesar të fshehur nga një ëndërr.

Në librin “El-Muxalese – Shoqërimi” të Ebu Bekr Ahmed Ibn Mervan El-Malikiut

nga Ibn Kutejbe nga Ebu Hatimi nga El-Asmeiu nga El-Mu’temer Ibn Sulejmani

nga ai që i tregoi atij tha: Dolëm njëherë në një udhëtim me ç’rast ishim tre persona,

e njëri nga ne fjeti dhe pamë se nga hunda e tij doli diç në pamje të dritës dhe ajo

dritë hyri në një shpellë aty afër pastaj u rikthye dhe hyri prapë në hundën e tij, ai

atëherë u zgjua dhe filloi të fshijë fytyrën e tij dhe tha: Pashë çudi, pashë në këtë

shpellë kështu e kështu, kur ne hymë aty gjetëm mbetjet e një thesari që kishte qenë

aty.

Abdul-Mutal-libi u udhëzua te burimi i Zemzemit në ëndërrën e tij dhe e gjeti

thesarin i cili gjindej aty.

Umejr Ibn Vehbi në ëndërr u urdhërua: Çohu dhe gropo në vendin kështu e kështu të

shtëpisë do të gjeshë pasurin e babait tënd. Babai i tij kishte fshehur pasuri aty, por

kishte vdekur pa lënë testament, atëherë Umejr Ibn Vehbi gropoi aty ku u urdhërua

dhe gjeti dhjetë mijë dirhem e shumë pllaka të arit e të argjendit, të cilat i ndihmuan

ta lajë borxhin e tij, u përmirësua gjendja e tij e gjendja e familjes së tij dhe kjo i

ndodhi pasi që kishte pranuar Islamin. Vajza më e vogël e tij i tha: O babai im, ky

Zoti ynë i Cili na ngjalli me fenë e Tij është më i mirë se Hubeli e Uzaja dhe sikur

Ai të mos ishte kështu nuk do ta trashëgonte këtë pasuri edhe pse e adhurove vetëm

disa ditë.

Ali Ibn Ebu Talib El-Kajrevani, komentuesi i ëndërrave, tha: Ky hadith i Umejrit

dhe nxjerrja e pasurisë në ëndërr nuk është më çudi se sa ajo që ndodhi me ne, e që e

kemi dëshmuar në kohën tonë në qytetin tonë nga Ebu Muhammed Abdullah El-

Beganshi (në disa kopje Et-Teajushi), i cili ishte njeri i mirë, i njohur me pamjen e të

vdekurve në ëndërr dhe pyetjen e tyre për të fshehtat, ai i përcillte ato te familja e tij

dhe te të afërmit e tij saqë u bë i njohur me këtë, si dhe i ndodhi shumë herë. Vinte

njeriu tek ai dhe i ankohej se i dashuri i tij (i afërmi) ka vdekur pa lënë testament, e i

cili ka lënë pasuri të cilës nuk ia di vendin, kështu që ai i premtonte mirësi dhe

pastaj i lutej All-llahut të madhëruar në atë mbrëmje dhe i shfaqej i vdekuri i

përshkruar (në ëndërr) të cilin e pyete për atë pasuri dhe ai e informonte atë.

Nga rastet e rralla të tij është se: Një plakë e mirë vdiç duke i mbetur borç një gruaje

shtatë dinar, e ajo grua erdhë te ai e u ankua për atë që i kishte ndodhur dhe i tregoi

për emrin e saj e emrin e të vdekurës, shoqës së saj, pastaj të nesërmen erdhë tek ai

dhe i tha: Filan’ja të thotë: Numro në kulmin e shtëpisë time shtatë drunjë kështu që

do t’i gjeshë dinarët në drurin e shtatë të mbështjellur në një leckë të leshit. Pasiqë

ajo veproi sikurse e urdhëroi, i gjeti ata ashtu sikurse i kishte thënë.

Tha: Më tregoi një njeri që besoj se nuk gënjen se një grua e kishte paguar që t’ia

rrëzoi shtëpinë dhe që pastaj t’ia ndërtoi atë me pasuri të njohur. Kur fillova ta rrëzoj

atë ajo filloi të punoi bashkë me ata që ishin me të dhe unë i thashë: Çfarë po

ndodhë me ty? Ajo më tha: Pasha All-llahun, unë nuk kam kurrfarë nevoje që ta

rrëzojë shtëpinë, por babai im vdiç dhe ai kishte shumë thesar, e ne nuk gjetëm

shumë, unë mendova se mos i ka futur në dhe, prandaj vendosa ta rrëzojë shtëpinë

që mos ndoshta do të gjejë diçka. Dikush që aty ishte i tha: Po të tregoj diçka që

është më lehtë se kjo! Ajo i tha: Çfarë është ajo? I tha: Të shkosh te filani e t’i

tregosh rrëfimin tënd që kështu ndoshta e sheh babain tënd në ëndërr i cili do t’i

tregoi për vendin e pasurisë së tij pa kurrfarë mundi dhe pa ngarkesë. Atëherë, ajo

shkoi tek ai, pastaj u kthye te ne dhe tha se kishte shkruar emrin e saj e emrin e

babait të saj. Të nesërmen shkova herët në punë, kurse ajo grua erdhë nga ai njeri

dhe tha: Ai njeri më tha: E pashë babain tënd i cili më thoshte: Pasuria është nën


kusi, tha: Filluam të gërmojmë nën kusi dhe afër saj derisa mu shfaqë mua një gropë

në të cilën gjetëm pasurinë dhe filluam të habitemi, por ajo grua nuk ishte e kënaqur

me atë që gjeti dhe tha: Pasuria e babait tim ishte më shumë se kjo, unë do të

kthehem tek ai njeri dhe kur shkoi kërkoi nga ai që të mundohet edhe njëherë,

kështu që të nesërmen erdhë dhe tha se i kishte thënë: Babai yt po të thotë: Gropo

nën kovën katrore e cila gjindet në deponë e vajit. Tha: E hapa deponë dhe aty në

një qosh pashë një kove katrore të cilën e hoqëm dhe pasi që gropuam nën të gjetëm

një vorbë të madhe të cilën ajo e mori, pastaj ajo shpresoi të ketë më shumë kështu

që shkoi edhe njëherë, por kur u kthye në fytyrën e saj vëreheshin mërrolat dhe tha:

Ai mendoi se e kishte parë në ëndërr dhe i kishte thënë: Ajo mori atë që i është

caktuar, ndërsa mbi atë pasuri që ka mbetur është ulur një Ifrit nga xhindët i cili e

ruan për atë që i është caktuar. Rrëfimet në këtë kapitull janë të shumta.

Poashtu, ata të cilët u shëruan me përdorjen e ilaqit i cili iu përshkrua në ëndërr janë

të shumtë.

Më kanë treguar më shumë se një nga ata që nuk kishin simpati për Shejhul-Islam

Ibn Tejmijjen73 se: E kishte parë në ëndërr pas vdekjes së tij dhe se e kishte pyetur

për diçka që nuk e kishte kuptuar në çështjet e mirazit e në çështje të tjera dhe ai i

ishte përgjigjur.

Thënë përgjithësisht: Kjo është një çështje që nuk e refuzon përveç atij që është më i

padituri i njerëzve me çështjen e shpirtrave, dispozitat dhe punët e tyre. All-llahut i

takon pëlqimi.

ÇËSHTJA E KATËRT

A VDES SHPIRTI APO VDEKJA I NDODHË VETËM TRUPIT?

Njerëzit dhanë mendime të ndryshme për këtë, e një grup thanë: Vdes shpirti dhe e

shijon vdekjen, sepse ai është Nefs (frymor, person) dhe çdo Nefs do të shijoj

vdekjen.

Thanë: Faktet argumentuan se nuk do të mbetet askush përveç All-llahut të Vetmit,

e i Madhëruari thotë: “Çdo gjë që është në të (në tokë) është e zhdukur. E do të

mbetet vetëm Zoti yt që është i madhëruar e i nderuar!” (Err-Rrahman : 26-27), dhe

thotë: “Çdo send do të zhduket përveç fytyrës së Tij (e Ai jo)...” (El-Kasas : 88).

Thanë: Nëse melekët do të vdesin, atëherë shpirtrat njerëzor kanë më shumë

përparësi të vdesin. Poashtu thanë: All-llahu i madhëruar për banorët e Zjarrit thotë:

“...Zoti ynë, na bëre të vdesim dy herë dhe na ngjalle dy herë...” (Gafir : 11), vdekja

e parë është kjo që e shohim, pra vdekja e trupit, ndërsa vdekja e dytë është vdekja e

shpirtit.

Një grup tjetër thanë: Nuk vdesin shpirtrat sepse ata janë krijuar që të mbesin

përgjithmonë, por vdesin trupat dhe thanë: Këtë e argumentojnë hadithet të cilat

vërtetojnë begatinë dhe dënimin e shpirtrave pas vdekjes derisa t’i kthejë All-llahu

në trupat e tyre dhe sikur të vdesin shpirtrat nuk mund të jemi të sigurt në begatinë

dhe dënimin e tyre, e All-llahu i madhëruar thotë: “Kurrsesi të mos mendoni se janë

të vdekur ata që ranë dëshmorë në rrugën e All-llahut. Përkundrazi, ata janë të

gjallë duke u ushqyer te Zoti i tyre. Janë të gëzuar me atë që u dha All-llahu nga të

mirat e Tij, dhe atyre që kanë mbetur ende pa iu bashkuar radhëve të tyre, u marrin

myzhde se për ta nuk ka as frikë dhe as që kanë pse të brengosen” (Ali Imran : 169-

170). Kjo pra, me gjithë bindjen se shpirtrat e tyre janë ndarë prej trupave të tyre dhe

kanë shijuar vdekjen.

73

  Ibn Tejmijje, Shejhu, imami, deti I diturisë, hafizi, kritikuesi, fekihi, muxhtehidi, shejhul-islam

Tekijjuddin Ebul-Abbas Ahmed Ibn Shihabuddin Abdul-Halim El-Harrani, një prej më të diturve, vdiç

me 20 Dhul-Ka’de në vitin 723h. (Ed-Durrer El-Kamine, Ibn Haxher: 1/154).


E saktë është të thuhet: Vdekja e shpirtrave është ndarja dhe dalja e tyre nga trupat,

e nëse dëshirohet me vdekjen e tyre kjo masë, atëherë ata kanë shijuar vdekjen, e

nëse dëshirohet se ata zhduken, fiken dhe nuk mbetet asgjë, ata në këtë aspekt nuk

vdesin, por ata do të mbesin përgjithmonë pas krijimit të tyre në begati apo në

dënim, sikurse do të cekim pas kësaj ashtu si qartësoi citati se do të jenë të tillë

derisa t’i rikthejë All-llahu në trupat e tyre.

Nëse thuhet: Gjatë fryerjes në Sur (buria në dorën e Israfilit) a do të mbesin shpirtrat

gjallë apo do të vdesin dhe pastaj të ngjallen? Themi: All-llahu i madhëruar thotë:

“Dhe i fryhet Surit dhe bie i vdekur çka ka në qiej dhe çka ka në tokë, përveç atyre

që do All-llahu (të mos vdesin)...” (Ez-Zummer : 68). Pra, All-llahu i madhëruar i

veçoi disa në qiej dhe disa në tokë nga ajo vdekje.

Është thënë se: Ata janë shehidët, kështu thanë Ebu Hurejre, Ibn Abbasi dhe Seid

Ibn Xhubejri (All-llahu qoftë i kënaqur me ta).

Është thënë se: Ata janë Xhibrili, Mikaili, Israfili dhe meleku i vdekjes (a.s.) kështu

thanë Mukatili dhe të tjerët.

Poashtu është thënë se: Ata janë ata të cilët gjinden në Xhennet si hyritë dhe të

tjerët, si dhe ata që janë duke u dënuar në Zjarr dhe rojet e tij kështu thanë Ebu

Is’hak Ibn Shakila dhe pasuesit e tij.

Imam Ahmedi citoi se hyritë e djelmoshat e Xhennetit nuk vdesin kur t’i fryhet Surit

dhe All-llahu i madhëruar tregoi se banorët e Xhennetit: “Nuk shijojnë aty vdekjen

përveç vdekjes së parë...”, pra ky është citat se ata nuk vdesin përveç vdekjes së

parë dhe sikur të vdisnin edhe njëherë do të ishin dy vdekje, ndërsa sa i përket

thënies së banorëve të Zjarrit: “O Zoti ynë, na bëre të vdesim dy herë dhe na ngjalle

dy herë...”, komenti i këtij ajeti gjindet në suren El-Bekare në fjalën e të

madhëruarit: “Si e mohoni All-llahun, e dihet se ju ishit të vdekur, e Ai ju ngjalli,

mandej ju bën të vdesni e pastaj ju ringjall, e mandej tek Ai do të ktheheni?!” (El-

Bekare : 28). Ishin të vdekur derisa ishin spermë në kurrizin e babajve të tyre dhe në

mitrat e nënave të tyre pastaj i ngjalli, pastaj i bëri të vdesin dhe pastaj i ringjallë në

Ditën e ringjalljes, këtu nuk ka vdekje të shpirtrave të tyre para Ditës së Kijametit se

përndryshe ato do të ishin tri vdekje, ndërsa alivanosja e shpirtrave me rastin e

fryrjes në Sur nuk nënkupton edhe vdekjen e tyre dhe në një hadith të saktë thuhet:

”Njerëzit në Ditën e Kijametit do të alivanosen kurse unë do të jem i pari i cili

do të zgjohem, atëherë Musa (a.s.) do të jetë i kapur për shtyllën e Arshit dhe

nuk e di a është zgjuar para meje apo i ka mjaftuar alivanosja e asaj dite në

kodrën Tur”74.

Kjo është një alivanosje në pritjen e Kijametit kur do të vijë All-llahu i madhëruar

që të ndajë gjykimin dhe kur toka të ndriçohet me nurin e Tij, atëherë do të

alivanosen të gjitha krijesat, e All-llahu i madhëruar thotë: “Po ti lëri ata derisa të

ballafaqohen me ditën e tyre, kur do të alivanosen” (Et-Tur : 45). Sikur kjo

alivanosja të ishte vdekje do të ishte edhe një vdekje tjetër, të cilën gjë e vërejtën

disa dijetar të devotshëm, kështu që Ebu Abdullah El-Kurtubiu tha: Nga pamja e

jashtme ky hadith tregon se ajo është alivanosje me të fikët e cila ndodhë në Ditën e

Kijametit, e jo alivanosja me vdekje e cila ndodhë pas fryrjes në Sur. Ai tha: Imami

ynë Ahmed Ibn Amri tha: Pamja e jashtme e hadithit vërteton se ajo alivanosje

ndodhë pas fryrjes së dytë në Sur, e cila është fryrja e ringjalljes dhe citati kur’anor

rivendikon se ai përjashtim ndodhë pas fryrjes së alivanosjes. Për këtë disa dijetar

thanë: Mund të jetë se Musa (a.s.) ishte me ata pejgamberë që nuk vdiçën dhe kjo

është e pavërtetë. Gjykatësi Ijjad tha: Mund të jetë për qëllim me këtë alivanosje

74

  E transmetoi Buhariu (3407), Fet’hul-Bari (6/508), Muslimi në (El-Fedail: 160), Ebu Davudi (4671)

dhe Ahmedi në “El-Musned” (3/41).


frikësimi pas ringjalljes kur do të çahen qiejt dhe toka. Ebul-Abbas El-Kurtubiu ia

ktheu duke thënë: Këtë e refuzon fjala e tij (s.a.v.s.) në hadithin e saktë se kur ai

(s.a.v.s.) do të dalë nga varri i tij do ta takoi Musain (a.s.) të kapur për shtyllën e

Arshit dhe kjo pra ndodhë me rastin e fryrjes së frikësimit (El-Feze’ë).

Ebu Abdullahu tha: Imami ynë Ahmed Ibn Amri tha: Ajo që largon këtë

problematikë, in sha All-llah teala, është se vdekja nuk është mosekzistencë e pastër,

por është bartje nga një gjendje në një gjendje tjetër, e këtë e argumenton ajo se

shehidët edhe pas vrasjes e vdekjes së tyre janë të gjallë te Zoti i tyre, furnizohen, të

gëzuar dhe presin të tjerët me gëzim, kjo pra është cilësia e të gjallëve në dun’ja dhe

nëse kjo ndodhë me shehidët, atëherë pejgamberët në këtë kanë më shumë të drejtë

dhe përparësi edhe pse është transmetuar me saktësi se I Dërguari (s.a.v.s.) ka thënë:

“Toka nuk i ha trupat e pejgamberëve”75 dhe se ai (s.a.v.s.): “U takua me

pejgamberët në natën e Isras në Bejtul-Makdis dhe në qiell”76. Në veçanti u

takua me Musaun (a.s.) i cili e lajmëroi se: “Nuk ka asnjë musliman i cili e

përshëndet me selam përveçse All-llahu do t’ia kthejë shpirtin atij që t’ia

kthejë selamin”77, etj, e bazuar në gjithë këtë arrihet bindja e prerë se vdekja e

pejgamberëve është një lloj mosprezentimi te ne në mënyrën që nuk e ndiejmë edhe

pse ata janë të gjallë sikurse është rasti edhe me melekët të cilët janë të gjallë dhe

prezent, por ne nuk i shohim. Nëse vërtetohet se ata janë të gjallë, atëherë kur t’i

fryhet Surit në fryrjen e alivanosjes do të alivanosen të gjithë ata që janë në qiej dhe

ata që janë në tokë përveç atyre që All-llahu dëshiron të mbesin, sa i përket

alivanosjes së jopejgamberëve ajo është vdekje, ndërsa sa i përket alivanosjes së

pejgamberëve ajo është, sikurse vërehet, alivanosje, kështu që kur t’i fryhet Surit për

ringjallje ata që kanë vdekur ngjallen kurse ata që kanë qenë të alivanosur zgjohen,

prandaj edhe tha I Dërguari (s.a.v.s.) në hadithin e saktë: “...atëherë unë jam i pari

që zgjohem”. Pra, I Dërguari ynë (s.a.v.s.) është i pari që do të dalë nga varri përveç

Musait (a.s.) rreth të cilit pati dyshim se a u zgjua para tij nga alivanosja apo mbeti

në të njejtën gjendje që ishte para fryrjes së alivanosjes, pra në gjendjen normale,

sepse i është llogaritur alivanosja që i ndodhi në kodrën Tur, e cila gjë shprehë

vlerën e madhe të Musait (a.s.), por kjo vlerë, e cila është një vlerë, nuk sinjalizon

vlerësimin e tij të përgjithshëm mbi pejgamberin tonë (s.a.v.s.), sepse një çështje

pjesore nuk obligon një çështje përgjithësore.

Ebu Abdullah El-Kurtubiu tha: Nëse hadithi komentohet si alivanosje e krijesave në

Ditën e Kijametit nuk ka kurrfarë problemi, por nëse hadithi komentohet si

alivanosje e vdekjes me rastin e fryrjes në Sur, atëherë me përmendjen e Ditës së

Kijametit është për qëllim fillimet e saj, pra kuptimi është: “Kur të fryhet në Sur

me fryrje të ringjalljes do të jemë i pari që do ta ngre kokën time, atëherë

Musa (a.s.) do të jetë i kapur për një shtyllë të shtyllave të Arshit dhe nuk e di a

është zgjuar (nga alivanosja) para meje apo është kaluar me alivanosjen në

kodrën Tur”.

Them: Komentimi i hadithit sipas kësaj nuk është i saktë sepse ai (s.a.v.s.) dyshoi se

a u zgjua Musa (a.s.) para tij apo nuk u alivanos kështu që i mjaftoi alivanosja në

kodrën Tur. Pra, kuptimi është se nuk e di a u alivanos apo nuk u alivanos, ndërsa në

hadith tha: “...kurse unë jam i pari që zgjohem”, e cila gjë vërteton se ai (s.a.v.s.)

75

   Hadithi është I saktë. E transmetoi Ebu Davudi në (El-Xumua: 1047), Nesaiu në (El-Xhumua: 3/91-

92), Ibn Maxhe në (Es-salah: 1085). El-Albani tha është I saktë dhe Hakimi në “El-Mustedrek” (1/278)

tha se është I saktë dhe e pëlqeu Dhehebiu.

76E transmetoi Muslimi në (El-Iman: 259), Nesaiu (1/220) dhe Ahmedi në “El-Musned” (4/208).

77Hadithi është I mirë. E transmetoi Ebu Davudi (2041), Ahmedi në “El-Musned” (2/227), Bejhekiu në

“El-Kubra” (5/245), kurse El-Albani tha se është I mirë në hadithet e sakta (2266).


u alivanos me ata që u alivanosen, kurse dyshimi ndodhi rreth Musaut (a.s.) a u

alivanos dhe u zgjua para tij apo nuk u alivanos, e sikur të ishte për qëllim me atë

alivanosje të parë alivanosja e vdekjes, ai (s.a.v.s.) do të vërtetonte vdekjen e tij dhe

do të dyshonte a vdiç Musa (a.s.) apo nuk vdiç, e cila gjë është e pavërtetë nga

shumë aspekte. Atëherë, u bë e ditur se ajo alivanosje është alivanosja e frikësimit,

sipas kësaj ajeti nuk argumenton se të gjithë shpirtrat vdesin gjatë fryrjes së parë,

por ai argumenton se krijesat do të vdesin gjatë fryrjes së parë dhe se çdokush që

nuk ka shijuar vdekjen do ta shijoj atë atëherë. Ndërsa ata që kanë shijuar vdekjen,

ose atyre që nuk u është shkruar vdekja, ajeti nuk argumenton për ta se ata do të

vdesin me vdekjen e dytë, All-llahu e di më së miri.

Nëse dikush thotë: Çfarë thuani për fjalën e tij (s.a.v.s.) në hadith: “Njerëzit do të

aliavnosen në Ditën e Kijametit kurse unë jam i pari të cilit do t’i hapet varri,

atëherë e gjejë Musaun (a.s.) të kapur fortë për shtyllën e Arshit”78. Ne themi:

Nuk ka dyshim se kjo shprehje ka ardhur kështu, nga e cila edhe lindi problemi, por

transmetuesit i ndërhyri hadithi brenda një hadithi kështu që u bë ndërtimi mes dy

shprehjeve, andaj ai dhe dy hadithet erdhën kështu:

Njëri nga ata: Njerëzit do të alivanosen në Ditën e Kijametit kurse unë jam i pari që

do të zgjohem.

Kurse i dyti: Kështu: “Unë jam i pari të cilit do t’i qahet toka në Ditën e

Kijametit”79 dhe te Tirmidhiu si dhe te të tjerët në hadithin e transmetuar nga Ebu

Seid El-Huderiu (r.a.) I Dërguari (s.a.v.s.) tha: “Unë jam zotriu i bijve të Ademit

në Ditën e Kijametit pa lavdërim, në dorën time do të jetë flamuri i

falënderimit pa lavdim, nuk ka asnjë pejgamber atë ditë nga Ademi e më

poshtë përveçse do të jetë nën flamurin tim dhe unë jam i pari të cilit do t’i

hapet toka pa lavdim”. Tirmidhiu tha: Ky është një hadith i mirë i saktë.

Ky hadith iu bashkangjit transmetuesit me hadithin tjetër dhe imami ynë Ebul-

Haxhxhaxh El-Hafidhi80 e thoshte këtë.

Nëse dikush thotë: Çfarë thuani për fjalën e tij (s.a.v.s.): Nuk e di a u zgjua para

meje apo ishte nga ata që i veçoi All-llahu i madhëruar, kurse ata që i veçoi All-

llahu i madhëruar në realitet janë të veçuar nga alivanosja e fryrjes, e jo nga

alivanosja e Ditës së Kijametit sikurse thotë All-llahu i madhëruar: “Dhe i fryhet

Surit dhe bie i vdekur çka ka në qiej dhe çka ka në tokë, përveç atyre që do All-llahu

(të mos vdesin)...” (Ez-Zummer : 68), ndërsa në alivanosjen e Ditës së Kijametit nuk

është përmendur përjashtimi. Ne themi: Kjo, All-llahu e di më së miri, nuk është e

mbajtur në mend kështu dhe ai është supozim i disa transmetuesve, kurse e mbajtur</