Shpetimtari nga humbja

Etja për të kuptuar gjërat ashtu  sic janë në realitEt ka qenë dicka e lindur tek unë që në moshë të hershme, si një natyrë e dytë e mbjellë prej Zotit pa vullnet dhe dëshirë nga ana ime. Kur arrita afër moshës së adoleshencës, kufijtë e imitimit të verbër që më rrethonin sosën dhe bindjet e trashëguara u shkërmoqën, ngase pashë që fëmijët e të krishterëve rriteshin duke u bërë të krishterë, fëmijët e hebrenjve hebrenj, dhe fëmijët e myslimanëve, myslimanë.

Kur dëgjova thënien e Profetit (a.s): “Çdo fëmijë lind në natyrshmëri, por prindërit e tij e shndërrojnë në hebre, të krishterë, apo adhurues zjarri”, brenda meje lindi shtysa për kërkimin e realitetit të kësaj natyrshmërie dhe çfarë ishin në të vërtetë besimet e përftuara nga imitimi i prindërve dhe mësuesve.

Atëherë i thashë vetes: “Meqë synimi im është kërkimi i realitetit të gjërave, duhet patjetër fillimisht të kërkoj natyrën e dijes”. Atëherë m`u bë e qartë, që dija e sigurtë është ajo nëpërmjet së cilës objekti në proces njohje e shfaq veten e tij, pa lënë vend për dyshim, asnjë mundësi për gabim apo iluzion nuk e shoqëron atë dhe as zemra nuk lë vend, për ta konsideruar një mundësi të tillë. Mbrojtja nga gabimi duhet te jetë aq e lidhur me sigurinë (jekin), sa po ta sfidonte vërtetësinë e saj dikush, që e shndërron gurin në flori, apo shkopin në gjarpër, nuk do lindnin as dyshime e as mohime. Nëse unë e di, që 10 është më e madhe së 3 dhe dikush më thotë:  “Jo, 3 është më i madh se 10 me argumentin që unë e shndërroj shkopin në gjarpër”, dhe ai e bën këtë përpara syve të mi, unë nuk do dyshoj në dijen time për shkak të tij. Ajo që do ndodhte tek unë, do ishte habia me fuqinë e tij për të bërë këtë gjë, por kurrsesi dyshimi në atë që di”.

Kështu kuptova, që çdo dije, të cilën nuk e njoh në këtë mënyrë dhe për të cilën nuk kam një siguri të tillë, është një dije, së cilës nuk mund t’i besoj dhe as të ndihem i mbrojtur prej saj. E për pasojë, çdo dije e dyshimtë është e pasigurt.

Megjithatë, kur eksplorova dijet e mia, pashë se më mungonin dije të pajisura me atribut të tilla, përveç atyre që unë mund t’i konfirmoja nëpërmjet shqisave dhe të vërtetave, që janë të domosdoshme sipas arsyes. Këtu i thashë vetes: “Tani që më kapi dëshpërimi, mund të pretendoj t’i studioj problemet, vetëm në bazë të atyre, që janë të vetëkuptueshme, d.m.th. shqisave dhe të vërtetave të domosdoshme të arsyes. Kështu më duhet patjetër, që fillimisht të sigurohem nëse mbështetja ime te shqisat dhe besimi im në ruajtjen nga gabimet në domosdoshmëritë e arsyes është si besimi që kisha përpara, si pasojë e imitimit të verbër, ose besimi që kanë shumica e njerëzve në njohjet teorike, apo është besim i vërtetuar pa iluzione dhe surpriza”.  

Prandaj fillova të meditoj më me zell rreth të dhënave, që më japin shqisat dhe kërkesave të arsyes, për të parë nëse mund t’i vija në dyshim ato, derisa skepticizmi i tejzgjatur më çoi në mospranimin e sigurisë së ofruar nga shqisat. Ky dyshim zuri të zgjerohej, duke thënë: “Si mundet dikush t’u besojë shqisave? Shikimi është shqisa më e fuqishme, ndërkohë që ai mund t’i ngulet një hijeje dhe të gjykojë që ajo nuk lëviz. Por pas një ore, ne shohim se hija ka lëvizur, jo menjëherë por pak nga pak. Syri shikon një planet dhe gjykon, se ai është i vogël sa një monedhë, ndërsa llogaritjet gjeometrike tregojnë, se ai është më i madh se toka. Këta dhe shembuj të ngjashëm me ta ilustrojnë faktin, se të dhënat e shqisave mund të çojnë në gjykime, që arsyeja i nxjerr të jenë krejtësisht të gabuara.

Kështu i thashë vetes, se nuk ka siguri edhe në faktet e sjella nga shqisat tona. Ndoshta kjo siguri mund të gjendet vetëm në të vërtetat intelektuale, të cilat luajnë rolin e parimeve parësore të të menduarit, si p.sh: 10 është më e madhe se 3, një fakt nuk mund të afirmohet dhe mohohet në të njëjtën kohë, një gjë nuk mund të jetë i krijuar dhe i përjetshëm, ekzistent dhe jo ekzistent, i nevojshëm dhe i pamundur në të njëjtën kohë.

Por shqisat e mia thanë: “A mos është besimi yt te domosdoshmëritë e arsyes si besimi yt te faktet e shqisave? Ti besove te ne, por gjykimi i arsyes na përgënjeshtroi dhe po të mos kishte qenë gjykimi i arsyes, ti do kishe vazhduar të na besoje. Ndoshta pas perceptimit të arsyes ndodhet një gjykatës tjetër, i cili nëse shfaqet. përgënjeshtron gjykimin e arsyes, ashtu siç përgënjeshtroi arsyeja gjykimin e shqisave. Fakti i mos-shfaqjes së këtij intelekti nuk provon pamundësinë e ekzistencës së tij”.

Për pak çaste s’munda të jap përgjigje, por vetja ime zuri ta përngjasonte çështjen me gjendjen e gjumit. duke më thënë: “A nuk e sheh veten në gjumë, se si e beson të vërtetë çdo gjë që sheh në ëndërr, imagjinon situata, të cilat beson se janë reale e të qëndrueshme përtej çdo dyshimi, ndërsa kur çohesh nga gjumi e kupton që gjithë imagjinatat dhe bindjet e tua ishin të pabaza? Çfarë të jep siguri të mendosh, që gjendja jote në të cilën ndodhesh, si dhe bindjet e përftuara në këtë gjendje nëpërmjet shqisave dhe arsyes, janë të vërteta? A nuk mund të kalosh në një gjendje, e cila krahasuar me gjendjen zgjuar ku je, të ketë të njëjtin raport si gjendja jote zgjuar me atë të gjumit? Në këtë rast, gjendja jote zgjuar do ishte një gjendje gjumi shtesë, e cila do të të bindte, se të gjitha besimet e tua të supozuara nëpërmjet arsyes në atë gjendje ishin iluzione”.

Ndoshta kjo gjendje mund të jetë ajo gjendje, të cilën sufistët deklarojnë se e arrijnë, pasi ata pretendojnë, se kur zhytën në vetet e tyre dhe shkëputen nga ndijimët shqisore, dëshmojnë situata, të cilat nuk përputhen me ato të përftuara nga procedimet e arsyes.

A mos kjo gjendje është ndoshta ajo e vdekjes? A nuk ka thënë Profeti (a.s): “Njerëzit janë në gjumë, kur të vdesin do vetëdijësohen”? Ndoshta jeta e kësaj bote është gjendje gjumi në krahasim me botën tjetër, saqë me vdekjen gjërat do të shfaqen ndryshe nga sa shihen tani, ashtu siç thuhet në Kuran: “Ne ta kemi hequr perden, prandaj shikimi yt sot është depërtues (Kaf, 33)”.

Kur këto mendime erdhën dhe më gërryen nga brenda, u përpoqa t’ju gjeja një ilaç, por kjo nuk m`u lehtësua. Ato mund të largoheshin vetëm nëpërmjet argumenteve, të cilat nuk mund të stiseshin pa ju mbështetur parimeve parësore të të arsyetuarit. Nëse ato nuk merren të mirëqena, asnjë argument nuk mund të ndërtohet.

Kjo gjendje m`u rëndua dhe zgjati pothuaj dy muaj, gjatë të cilëve unë isha në fakt një skeptik, ndonëse nuk isha i tillë as në teori dhe as në fjalë të shprehura, derisa Allahu i Lartësuar më shëroi nga ajo sëmundje. Qenia ime rekuperoi shëndetin, ekuilibrin, dhe parimet e domosdoshme të arsyes m`u bënë përsëri të pranueshme e të besueshme. Këtë pikë nuk e arrita nëpërmjet organizimit të argumenteve apo stisjeve të fjalëve, por nëpërmjet një drite, që Allahu i Lartësuar e hodhi në gjoksin tim, dritë e cila është çelësi i shumicës së dijeve.

Çdokush që mendon se zbulesa është fryt i argumenteve të mirë-organizuara vërtet e ka ngushtuar mëshirën e gjerë të Allahut. Kur Profeti u pyet për kuptimin e fjalës “hap” në ajetin “Atë që Allahu dëshiron ta udhëzojë ja hap gjoksin për në Islam”, ai u përgjigj: “Ajo është dritë, që Allahu i Lartësuar hedh në zemër”. Atë e pyetën përsëri: “Cila është shenja e saj”? Ai tha: “Heqja dorë nga bota e mashtrimit dhe të kthyerit për nga bota e përjetësisë”.

Profeti gjithashtu ka thënë: “Allahu i Lartësuar i krijoi njerëzit në errësirë, pastaj i spërkati ata me dritën ë Tij”. Prej kësaj dritë duhet te kërkohet zbulesa. Në disa raste ajo buron nga thellësitë e mirësisë hyjnorë, dhe ne duhet ta gjurmojmë atë, ashtu siç ka thënë Profeti (a.s): “Vërtet në ditët e jetës tuaj Zoti juaj ka fllade mirësie, prandaj vendoseni veten në rrugën e tyre”.